Font Yönetimi Yardımcı Yazılımları ( Alıntıdır )

Dev yazılım kuruluşu Adobe Inc.

Adobe başlangıçta ve süreç içinde bünyesine kattığı şirketlerle masaüstü yayıncılığın en temel yazılım kuruluşlarından biri olmuştur. Günümüzde Original Equipmant manufacturers (OEMs) için yüksek yetenekli baskı dizgeleri, yazılımları ve iş akışı çözümlerinin yanısıra düna çapında baskı genel geçerlerini belirlemektedir. 

Adobe Yazılımları 

John Warnock ile Charles Geschke tarafından 1982’de kurulan Adobe Inc. sayısal basımcılık, yayıncılık, görselleştirme ve iletişim alanlarında yazılım ve uygulama programları üreten, bu alanlarda sayısal teknolojiler geliştiren ve böylelikle farklı ortamlarda uluslararası genelgeçerleri oluşturan dünyanın en büyük yazılım (software) şirketlerinden biridir.

Adobe Font Kütüphanesi

‘Type 1’ ve ‘TrueType’ biçimlemelerine dayalı fontlardan oluşturulan kütüphanede, artık Adobe ile Microsoft’un işbirliği ve katılımıyla geliştirilmiş yeni çapraz-ortam (cross-platform) font biçimlemesi olan ‘OpenType’ fontlar da bulunmaktadır. ‘OpenType’ biçimlemenin iki temel üstünlüğü vardır: Birincisi ortamlar-arası uyumluluktur ki böylelikle aynı font belgesi ile hem PC hem de Mac üzerinde çalışmak mümkündür; ikincisi ise daha zengin çoklu-dil desteği ile gelişmiş tipografik denetimi sağlayan oldukça genişletilmiş yazı ırası takımları ve tasarım özelliklerini destekleme yeteneğidir.

BİR ADOBE VE MICROSOFT İŞBİRLİĞİ: “OPENTYPE”

Aslında ‘OpenType’ biçimlemesi ‘TrueType SFNT’ biçimlemesinin bir uzantısı ya da genişletmesidir ve üstelik Adobe ‘PostScript’ fontlar ile yeni tipografik özellikleri destekler. Adobe Type Library’de  bulunan birçok fontta olduğu gibi, ‘OpenType’ fontlar da font dosya adında ‘.otf’ son eki ve ‘TrueType’ temelli ‘OpenType’ fontlarda ise ‘.ttf’ son eki gibi ‘PostScript’ veriler içermektedir. Ayrıca Adobe ‘OpenType’ fontlar font belge adının bir parçası olan ve   uygulamaların font dizelgelerinde beliren –görünen– ‘Pro’ sözcüğü yoluyla zengin-özellikli (feature-rich) olanları ayırt edilebilir. ‘OpenType’ fontlar ‘PostScript Type 1’ ve ‘TrueType’ fontlarla birlikte –ya da yanısıra– yüklenebilir ve kullanılabilir.

Her iki ortam için bir Font Belgesi: OpenType

Bit-elem, dışçizgi ve ölçüleme verisini içeren, font yönetimi işlemini kolaylaştıran bir OpenType biçimlemede çaraz-ortam dosyası birleştirilmiştir. Bu, hem Windows hem de Macintosh işletim dizgelerinde, tek bir dosyanın taşıdığı gelişkin tipografik özelliklerden yararlanılabilmesi demektir.

Her iki ortam için bir font belgesi:

Herhangi bir ‘OpenType’ font, dosya yönetimini daha kolay yapan kendi dışçizgi ölçümleri ile bit-eşlem verisinin tümünü içeren tekil bir font belgesi kullanır. Bu font belgesi, Windows ya da Macintosh işletim dizgesine sahip kişisel bilgisayarların her ikisinde de çalışır. Sonuç olarak ‘OpenType’ bu kullanım türündeki herhangi bir belge için çapraz-ortam ya da ortamlar-arası taşınabilirlik gibi dikkate değer gelişmelerle font dosyalarını değiştirebilmeye izin verir.

‘OpenType’ ve Daha İyi Bir ‘Çoklu-Dil’ Desteği

Dünya dillerinin tümünü sanal olarak içeren uluslararası ‘multi-byte’ karakter şifrelemesi olan ‘Unicode’da temellendirilen ‘OpenType’ fontlar bir font dosyasına yerleştirilmiş çoklu   (multiple) dil yazı ıralarını içererek çok-dilli (multi-languages) tipografi uygulamalarını oldukça kolaylaştırır. Tüm Adobe ‘OpenType’ fontları Batı dünyasında kullanılan yazı ıralarının bir dizisini ve ek olarak Litre (Liter) ve Avrupa para birimi (Euro) gibi öngörülen geçerli imleri bir genelgeçer olarak içerir. Adobe, örneğin Türkçe ve Polonya dilinde bulunan özel aksanlar ve imleri desteklemek için Doğu Avrupa dillerine ilişkin bütün yazı ıralarının bir dizisini kendi ‘OpenTypePro’ fontlarına katmıştır. ‘Pro’ fontlarının birçoğu Kiril (Rus abecesi) ve Yunanca karakter uzantılarını da aynı font belgesi içinde taşımaktadır.

İleri Düzey Tipografi Uygulamaları

Geçmişte belirgin bir Batı ‘PostScript’ fontu 256 yazı ırası ya da kazıma (glyph) ile sınırlandırılmıştı. Gelişkin tipografik özellikler içeren ‘Expert Set’ karakterlerini işleme koymak için iki ya da daha fazla biçem-ilişkili font belgesini yüklemek ve   yönetmek çeşitli zorluklar oluşturmaktaydı. ‘OpenType’, font yönetimi işini önemli ölçüde yalınlaştırarak, yayıncılık işakışında bir belge için gereksinen kazımaların tümünü tekil bir ‘çapraz-ortam’ belgesi biçiminde sağlar. 

Bir tekil font belgesinde genelgeçer olmayan kazımaların birçoğunu: Eski Biçem sayıları; gerçek küçük başlık harflerini; kesirli sayıları; süsleyici karakterleri; satırüstü ya da satıraltı sayıları; başlangıç ya da başlıklama harflerini; içeriksel ya da biçemsel açıdan seçeneksel değişkenleri ve bağlantıların tüm dizisini içermesine izin veren bir ‘OpenType’ fontu ‘Unicode’ şifrelemesi aracılığıyla 65,000’den daha fazla yazı ırasını ya da yuvasını içerebilir. Adobe’un kütüphanesinde bulunan birkaç ‘OpenType’ fontu dört optik ölçü çeşitlemesini sunar: bunlar ‘Caption’, ‘Regular’, ‘Subhead’ ve ‘Display’ çeşitleridir. ‘Optics’ olarak adlandırılan bu çeşitlemeler çok özel punto ölçülerinde kullanım için uygunlaştırılmıştır. ‘Aile’ olgusu aracılığıyla tam amaçlanmış ölçüleri değiştirilebilmek mümkün olsa da, genel ölçü dizileri açısından ‘Caption’ 6-8 punto aralığını; ‘Regular’ 9-13 punto aralığını; ‘Subhead’ 14-24 punto aralığını ve ‘Display’ ise 25-72 punto aralığını içerir.

‘OpenType’ Özellik Desteği

‘OpenType’ özellik desteği kavramının özünde yazı ıraları (characters) ile kazımaları (glyphs) arasındaki farklılık yatmaktadır. Karakterler ‘Unicode’ genelgeçeri tarafından atanmış harfler gibi dilin en küçük semantik birimlerini sunan şifre noktalarıdır (code points). Kazımalar ise tüm karakterlerin alabileceği özel biçimlerdir. Herhangi bir karakterin birkaç farklı kazıması olabilir; örneğin küçükharf ‘a’, küçük Her iki ortam için bir font belgesi:

başlık harfi başlık harfi ‘A’ ve/ya da onun yerini alabilecek süslü (swash) küçükharf ‘a’ aslında tümüyle aynı ses biriminin göstergeleridir.

Ancak onlar yazıma ilişkin olarak belirlenmiş kurallara göre biçimlendirilmiş üç ayrı kazımadır. Diğer yanda bir başka kazıma türü de ‘bağlantı’ (ligature) olarak ‘f’, ‘f’ ve ‘i’ gibi üç karakterin ardışıklığına uyan bir ‘ffi’ bağlatısının durumundaki –ya da daha farklı bağlantı  karakterleri– gibi çoklu karakterlerle sunulabilir. 

‘OpenType’ tasarım özellikleri, ‘kazıma’ların konumlandırılması ve dizgide yerini alması için kullanılabilir. Herhangi bir karakter için öngörülen bir ya da birkaç kazıma ve onu konumlandırma davranışı bulunmaktadır. Bir ya da daha çok karaktere tasarım özelliklerinin uygulanması farklı bir kazımanın konumlandırılmasını ya da onun aldığı yeri  değiştirebilir. Örneğin ‘a’ karakterine küçük başlık harfi   özelliklerinin uygulanması alışılmış küçükharf ‘a’ kazıması için küçük başlık ‘A’ kazımasını yerleştirecektir.

Bir ‘OpenTypePro’ fontta yer alan farklı dil kazımalarını işleme koymak için ise, ‘OpenType’ fontla iş görebilen bir uygulama son kullanıcıya bir metinde ‘OpenType Layout’ özelliklerinin uygulanabilmesine izin veren bir kullanıcı arayüzü sağlayacaktır. ‘Unicode’ ya da gelişmiş ‘OpenType’ tasarım özelliklerini destekleyen uygulamalar (ki, bunlar bugünlerde henüz bir-iki uygulama yazılımıdır) günümüzün ‘PostScript Type 1’ fontlarındaki yazı ıralarıyla ya da kazımalarıyla benzerlik içinde olan ‘OpenTypePro’ fontların temel kazıma takımlarının girilebilmesine ve onların işlenebilmesine olanak tanımaktadır.

‘OpenType’ ve Adobe Uygulamaları

Macintosh ve Windows işletim dizgelerinde çalışan birçok uygulama programı ya işletim ‘sistem’inin doğal desteğiyle ya da ‘ATM Light’ aracılığıyla ‘OpenType’ fontlarla uyumlu çalışmasına karşın ‘InDesign’ ve ‘Photoshop 6.0’ gelişmiş ‘OpenType’ özellik desteği sağlayan ilk Adobe uygulamalarıdır. (Ancak ülkemizde sunulmuş olan ‘6.0’ sürümünde ne yazık ki bu özellik desteği yoktur. Neden?). Diğer Adobe uygulamalarının da gelecekte ‘OpenType’ desteği vermesi umulmaktadır.

Bir masaüstü yayıncılık uygulaması olarak ‘InDesign’ ve diğer ‘OpenType’ desteği sağlayan uygulamalar bir ‘OpenType’ fontta bulunan ‘kazıma’ların özdevimli olarak yerini almalarını, değiştirilebilmelerini ya da ‘OpenType’ tasarım özelliklerine çevrilebilmesini sağlar. BağlantKarakterler ‘Unicode’ genelgeçeri tarafından atanmış harfler gibi dilin en küçük semantik birimlerini sunan şifre noktalarıdır (code points). Kazımalar ise tüm karakterlerin alabileceği özel biçimlerdir. Herhangi bir karakterin birkaç farklı kazıması olabilir; örneğin küçük harf ‘a’

Her iki ortam için bir font belgesi:

Ligatures, küçük başlıklar (smallcaps), süslemeler (swashes) ve Eski Biçem sayılar (Old Style figures) gibi özdevimli ‘OpenType’ tasarım özelliklerinin çoğuna örneğin InDesign’da ‘Character’ panosunda ‘OpenType’ aşağı ya da yana açılır sıralaması aracılığıyla ulaılar (ligatures), küçük başlıklar (smallcaps), süslemeler (swashes) ve Eski Biçem sayılar (Old Style figures) gibi özdevimli ‘OpenType’ tasarım özelliklerinin çoğuna örneğin InDesign’da ‘Character’ panosunda ‘OpenType’ aşağı ya da yana açılır sıralaması aracılığıyla ulaşılabilecektir. 

Ek olarak ‘OpenType’ fontlarda bulunan herhangi bir kazıma seçeneğini ya da değişkenini ‘insert Glyph’ panosu aracılığıyla uygulama içinde tek tek seçmek mümkün olabilecektir. ‘OpenType’ fontların Macintosh ve Windows işletim dizgelerinde ve bu font biçimlemesini destekleyen (Indesign CS ve Photoshop CS gibi) uygulama programlarında kullanımı üzerine daha fazla ve doğru bilgi için bu yazılımların kullanıcı kılavuzlarındaki ilgili bölümlerine –ya da web ortamında yazılım üretici ve dağıtıcı kuruluşlar tarafından yayınlanmış yönergelere– başvurulmalıdır.

ADOBE TYPE MANAGER (ATM)

Başlangıçta ‘Display PostScript’ adıyla 1990’ların başında oluşturulan font yöneticisi ‘Adobe Type Manager’ (kısaca: ATM) süreç içinde ilerleyen ve değişen sayısal teknolojilere öncülük ederek geliştirilir. Günümüzde PC ortamında Windows 95, 98, NT, Windows 2000 ve Microsoft XP ile Apple Macintosh ortamında MacOS 8.5, 9 ve MacOS X gibi yaygın olarak kullanılan işletim dizgelerine yönelik olarak ATM’nin çeşitli sürümleri bulunmaktadır. (R 11,12)

Adobe Type Manager LIGHT

ATM Light ‘PostScript’ fontları görüntülemek ve basmak için ücretsiz bir font yardımcısıdır. ATM Light ‘Type 1’ ve ‘OpenType’ biçimlemede ‘PostScript’ dışçizgilerden yüksek 

nitelikte görüntülük font bit-eşlemlerini özdevimli yaratan bir ‘sistem’ yazılım eki ya da tamamlayıcısıdır. ATM Light ile yazı karakterleri ‘anti-aliasing’ uygulamasıyla tırtıklı görünmeksizin fontlar ölçeklenebilir.

Bilgisayar gösterim biriminin renk paletini sözkonusu yazı karakterlerinin görüntülükte resimlenmesi ya da çizilmesi için zekice bir iyileştirmede kullanarak, görüntülükte fontların görünümünün ya da görünüşünün daha ileri düzeye geliştirilebilmesi için ATM Light arayüzündeki ‘Font Smoothing’ seçeneğini etkinleştirmek mümkündür. Üstelik ATM Light hem ‘PostScript’ fontların ‘PostScript’ olmayan yazıcılarda  basılabilmesine izin verir ve hem de ‘Multiple Master’ fontların istemci için tasarım örneklerinin yaratılması amacıyla kullanılabilir. Elde mevcut olarak ATM Light’ın Macintosh ortamı için ‘4.6’ ve Windows ortamı (’Win’95’, ‘98’ ve ‘NT 4.0’) için ‘4.1’ sürümü vardır.

ATM Light for Macintosh

‘PostScript’ font desteği ‘MacOS X’ içine doğruca yerleştirilmiştir. Bununla birlikte ATM Light ‘MacOS’ işletim dizgesinin (’MacOS X Classic’ sürümünü de kapsayarak) tüm diğer sürümleri için gereklidir. ATM Light’ın Mac sürümü Apple’ın ‘GX Graphics’ genişletmesini artık desteklememektedir. Bu ‘sistem genişletmesi’ne bağlı bir uygulama kullanılıyorsa ATM Light’ın yeni sürümüyle güncelleştirme yapılması önerilmektedir. Ayrıca ATM Light ‘Apple Language Kits’i desteklemez.

ATM Light for Windows

‘PostScript’ font desteği ‘Windows 2000’ içinde kurulmuştur. Bu nedenle ATM Light temel font yükleme işlemi ve bu ortamda fontların görüntülük üzerinde resimlenmesi için artık gerekli değildir. Bununla birlikte eğer Adobe’un ‘Multiple Master’ yazı karakterlerinin kullanılması yoluyla font örnekleri yaratılmak istenirse ‘Windows 2000’ işletim dizgesine ATM Light’ın   mutlaka yüklenmesi gerekmektedir. Ayrıca ATM Light ‘Windows 95’, ‘98’ ve ‘NT 4.0’ın da içinde bulunduğu Windows’un önceki sürümleri için gereklidir.

Adobe Type Manager DELUXE

ATM Deluxe sayısal font yönetimi için öncelikle ‘PostScript Type 1’, ‘TreuType’ ve ‘OpenType’ fontları düzenleme olanağı sağlar. İkinci olarak yalnız gereksinim duyulan fontların   etkinleştirilmesini ve iş bitirildiğinde söz konusu font gruplarını işlev dışı yapma olanağını sunar. ATM Deluxe tasarıma göre fontları eklemek ve istemciye özel font takımları oluşturmaktan,  herhangi bir yazıcıda çıktı almaya değin gereksinim duyulacak font yönetimi işlemini hızlı ve kolay yapmak üzere güçlü özelliklerle donatılmıştır. Elde mevcut olarak ATM Deluxe’ün Macintosh ortamı için ‘4.6’ ve Windows ortamı için ‘4.1’ sürümü vardır.  

Geçici ve Kalıcı Font Takımları Oluşturma

Uzunca bir süredir ‘ATM Deluxe’ ile font takımları yaratmak kolaydır, ama ‘4.6’ sürümü farklı tasarım projeleri için özel olarak gereksinim duyulan font takımlarını uygunlaştırma ve isteme bağlı yerleştirmelerin daha iyi denetimini sağlar. Artık yalnız bir belgede bile kullanmak üzere font takımları yaratıldığı zaman, onlar geçici olarak oluşturulabilir.

‘Sistem’ yeniden başlatıldığında oluşturulmuş geçici font takımlarının ATM Deluxe’den atılması ya da etkinliğinin kapatılması mümkündür. Yinelenen belge yaratım işleri için ise kalıcı font takımları oluşturulabilir. Onlar belge açıldığında özdevimli olarak etkinleşecek ya da ‘sistem’ yeniden başlatıldığında kendi geçerli konumunda kalabilecektir. Bu, işletim dizgesinin daha hızlı ve çok daha etkili çalışması demektir (Gerçi ‘sistem’in ‘yeniden başladığında’ (on restart) seçeneği uygulama hızını aksatmakta olsa da).

Çoğaltılmış Fontları Yönetme

Çoğaltılmış fontlarda font kimlik numarası (Fond ID) uyuşmazlığı bazı sorunlara neden olur. Bu nedenle ‘ATM Deluxe 4.6’ özdevimli olarak kullanıcıyı bilgilendirir. Yeni bir font çoğaltıldığı zaman, tüm çoğaltılmış örnekleri çıkarıp atmak için onları görüntülemek kolaylaştırılmıştır. Tüm çoğaltılmış  fontları göstermesi için ‘Araçlar’dan (Tools) ‘Manage Duplicate Fonts’ seçildiğinde sınıflandırmalı olarak çoğaltılmış fontlar sıralanır. Arayüzde bulunan çoğaltılmış fontlar kolay bir biçimde seçilebilir ve yalnız ATM Deluxe’den çıkarmak ya da onları HardDisc’ten bütünüyle silip atmak böylelikle   belirlenebilir.

Fontları Kopyalama, HardDisc’te Kurma

Artık öznel font dosyalarını, font çantalarını (suitcase) ya da ATM Deluxe 4.6’da bulunan tüm font takımlarını HardDisc’e (sabit disk) kopyalayarak çıktı için hızlı bir biçimde fontlar  toparlanabilir. İşletim dizgesinde bir font dosyası ya da çantası ‘sürükle-bırak’ işletimiyle Finder’da arzu edilen bir yere   konumlandırılabilir, ya da “Tools > Copy Font / Set” seçilerek beliren arayüzler aracılığıyla bir font çantası ya da takımı için hedef konum, kurulum ya da yerleşim saptanabilir.

Öngörünüm ve Font Örneklerinin Basımı

Öznel bir fontun tasarımda iş görüp görmeyeceğinden emin olmak üzere ‘ATM Deluxe 4.6’ hedef fontun görüntülükte bir örneğini özdevimli olarak ön görüntüleyebilir ve üstelik bu örnek sayfa basılabilir. Bunun için, herhangi bir font belgesinin üzerinde çift tıklama bu fontun öngörünümünü, genelgeçer karakterlerinin bir toplamasını ve bu fontla örnek bir metin parağrafını –geçmişin ‘Yazı Karakteri Kitapçıkları’nda (Type Specimen Books) sunulan örnek sayfalarda olduğu gibi– sunar. 

Daha sonra bu örnek sayfa basılabilir ya da eklenen (additional) fontları öngörüntülemek için arayüzün üzerinde bulunan ‘pop-up’ sıralamalar kullanılabilir. Üstelik belirtilmiş bir yerleştirmede fontların tek satırlık sıralamaları basılabilir. Bunun için bir ya da birkaç font seçilerek belirlenmelidir. “File > Print Font Index” komutlarını seçerek her bir fontun takımını içeren bir biçimde örneğini ATM Deluxe’ün basması sağlanabilir.

Geliştirilmiş Kullanıcı Arayüzü

ATM Deluxe uygulamasının kullanıcı arayüzü daha önceki sürümlere göre çok daha kullanışlıdır. Böylelikle daha hızlı ve etkili çalışılabilir. Örneğin ‘marquee selection’ özelliği katmak, çıkarmak ya da atmak istenilen fontları daha hızlı ‘sürükle-seç’ işletimine izin verir. Tek bir adımda etkin fontlar seçilebilir; onlar özdevimli olarak katılabilir ya da yaratmak için yerleştirilebilir.

Fontları Özdevimli Etkinleştirme

‘ATM Deluxe 4.6’ ile gereksinilen fontların bulunması ve etkinleştirilmesinde zaman kaybı azaltılmıştır. Bu işlemi özdevimli olarak yapabilir. Bunun için ‘General Preferences’ konuşma kutusunda yalnız özdevimli font etkinleştirme (automatic font activation) seçeneği seçilebilir. Bu seçenek aracılığıyla daha sonra etkin olmayan bir fontu içeren bir belge açıldığı zaman ATM Deluxe fontu iş üstündeyken özdevimli olarak  etkinleştirecektir.

Adobe Type Reunion (ATR) Deluxe 2.6

ATM Deluxe 4.6 uygulaması yanında bir başka font yönetim aracını da sunmaktadır. ATM Deluxe 4.6 font yönetiminde fontların tümünü daha kolaylaştırabilmek için uygulama font dizelgelerinin denetimini sağlayan ‘Adobe Type Reunion Deluxe 2.6’ ile birlikte (ek ücret olmaksızın) pazara sunulmuştur. ‘Adobe Type Reunion (ATR) Deluxe 2.6’ etkin fontları aile adı, biçem sıralaması ve ağırlık çeşitlemeleriyle her bir fontun kendi adının altında bir alt sıralamada sınıflandırarak, fontların daha hızlı bulunmasını ve onlara ulaşılmasını kolaylaştırmış olmaktadır.

Tüm bunların yanısıra ATM Deluxe paketi geliştirilmiş ‘network’ font desteği, ‘Multiple Master’ font  örnekleri, özdevimli font yumuşatma, font takımlarını ‘Export’ etme, font  atamaları ve 15 ‘Display’ fontla  birlikte sunulmaktadır.