SERİGRAFİ NEDİR ?

İpek Baskı - Şablon Baskı - Elek Baskı diye de anılan serigrafi, tekstil sanayiinde, grafik sanatlarda ve baskı resim çalışmalarında yaygın olarak kullanılan bir baskı tekniğidir. Bu teknikte; metal ya da ahşap çerçeveye gerilmiş ipek, plastik veya metal dokumadan oluşan elek şeklindeki kalıp üzerinde baskı yapılacak yerler açık bırakılıp diğer yerler maskeleme, boyama ya da fotomekanik yöntemlerle kapatılır. Sonra bu eleğin içine konulan baskı boyası (mürekkep) , bir sıyırıcı (rakle) ile sıyrılarak açık kalan yerlerden kağıt, cam, kumaş, vb. malzemeler üzerine geçirilir.

Serigrafi Baskı Gereçleri :

Grafik sanatlarda, baskı resim çalışmalarında sıkça kullanılan serigrafi tekniği için gerekli olan araç- gereçleri tanımanın, uygulamadaki sorunları en aza indirmek açısından önemi büyüktür.

Gazeler (Elek dokumalar) :

Konuşma dilinde genellikle “ipek” olarak isimlendirilen gazeleri üç grupta incelemek mümkündür.

İpek dokuma: Tabii ipeğin en iyi kalitesinden yapılır. Emilsiyonu daha kolay tutar. Esnektir. Çok fazla germe olanağı olduğundan küçük ve orta boy baskılarda sıkça kullanılır.

Sentetik dokuma: Plastik maddeden yapılan bu dokumanın mürekkep geçirgenliği fazladır ve kimyasal maddelere karşı çok dayanıklıdır. Uzun süre kullanılabilir. Emilsiyon kolay temizlenir.

Metal dokuma: Broz ve paslanmaz çelik tellerden dokunur. Esnekliği çok azdır. Çabuk gevşer, kolay bükülür ve kırılır. Trikromi baskıya çok uygundur.

Dokumalardaki iplik kalınlığı ve iplik sayısı mürekkep geçirgenliği açısından önemlidir. İplik sayısı, cm2’ deki ipliği belirtir. İplik kalınlığı ise dokumanın kuvvetini belirler. İnce (Small), Orta kalın (Medium), Kalın (Thick) ve Çok Kalın (Heavy Duty) olmak üzere uluslararası standartlara uygun dört ayrı iplik kalınlığı vardır. Dokuma ipliklerinin kalınlığı arttıkça ilmekler arasındaki açıklık ve boş elek yüzeyi azalır. Genellikle elek dokumalar, baskısı yapılacak işe uygun iplik sayısına göre seçilir. Örneğin, tramlı bir resim için 180- 200’ lükdokuma, ince yazılı bir baskı için 130- 140’ lık bir dokuma, testil üzerine baskı yapılacağında ise 40- 50’ lik bir dokuma seçilmelidir.

Çerçeveler :

Dokumalar, ahşap ya da metal bir çerçeveye gerildikten sonra kullanılabilir. Ahşap çerçeve, nem,sıcaklık ve ipek germelerinde deforme olmasına karşın en çok kullanılan çerçevedir. Hafiftir, hazırlanması kolay ve ekonomikir.

Genellikle çam tahtasından olanlar tercih edilir. Çerçeve kalınlığı, eleğin büyüklüğüne göre 5x5 cm veya 8x8 cm olabilir. Nem ve ısıdan fazla etkilenmemesi için çerçevenin önceden boyanmasında yarar vardır.

Metal çerçeveler, 40x40x2 mm boyutlarındaki alüminyum ya da galvanizli demir borulardan yapılır. Eğer çerçeve paslanırsa dokuma zarar görür. Metal çerçevelerde dokumanın iyi yapışması için çok düzgün olan yüzeyin pürüzlendirilmesi gerekir.

Rakleler (Sıyırıcılar) :

Rakle, elek üzerindeki boyanın şablon deliklerden baskı yapılacak yüzeye geçmesini sağlayan sıyırıcıdır. Rakleler, değişik profillerde kesilmiş kauçuklardır. Ağaç, çam ve çelik olanları da vardır. Kauçuk ve lastik rakleler, tahta veya alüminyum tutuculara takılarak kullanılır. Baskı yapılacak malzemenin cinsine, şekline, kullanılan mürekkebe, mürekkebin yüzeye yayılma derecesine ve baskı motifinin özelliğine göre rakle seçilmelidir. Kalın bir mürekkep tabakası isteniyorsa köşeleri yuvarlatılmış rakle kullanılmalıdır. Fakat fazla mürekkep, baskı kenarlarını bozabilir. Kağıt, karton ve benzeri malzeme üzerine yazı veya tramlı bir resim basılacaksa köşeleri dik açılı olan rakle tercih edilmelidir. Boyayı çok fazla emen tekstil türü malzemeler için ucu tamamen yuvarlatılmış rakleler kullanılır.

Serigrafi Baskı Mürekkepleri :

Serigrafi baskılar için her türlü boya kullanılabilir. Önemli olan baskı yapılacak yüzeye ve baskı konusuna uygun boyayı seçmektir. Ayrıca bu boyanın ipek dokusuna ve rakle yapısına uygun kıvamda (incelikte) olması gerekir. Naylon dokumalar, baskı mürekkebindeki asit ve alkalilere karşı dayanıklıdır. İpek dokumalar ise alkalilere karşı hassastır.

İncelticiler, Geciktiriciler

Hızlandırıcılar :

Serigrafi mürekkebinin yapışkanlığını (viskozitesini) düşürmek için yeteri kadar inceltilmesi gerekir. Bu inceltme, mürekkebin ipek gözeneklerinden kolay geçmesini ve eleğin baskı yüzeyinden kolay ayrılmasını sağlar. İnceltici tiner her boya serisine göre degişebilir. Terebentin, boya inceltmede sıkça kullanılan bir maddedir. Selülozik boyanın selülozik inceltici ile, sentetik boyanın sentetik inceltici ile inceltileceği unutulmamalıdır.

• Geciktirici tiner, mürekkebin yüzey üzerindeki kuruma süresini geciktirir. Çoğunlukla yaz aylarında kuruma süresini uzatmak için kullanılır.

• Hızlandırıcı tiner, boyanın kurumasını hızlandırır. Özellikle beklemeden birkaç renk baskı yapılacaksa, boyaya yeteri kadar hızlandırıcı katılmasında yarar vardır. Bu tiner de genellikle kış aylarındaki baskılarda tercih edilir.

Temizleyiciler :

Baskı sonrası ipekte kalan artık boyalar, boyanın özelliğine uygun temizleyicilerle temizlenir. Temizleme işi, ipeğin uzun süre kullanılabilmesi için çok titiz ve aceleye getirilmeden yapılmalıdır. Selülozik boyalar, selülozik tinerle, sentetik ya da yarı sentetik boyalar ise sentetik tiner veya terebentinle temizlenir. Sentetik boyalar için (sağlık yönünden ve ekonomikliği nedeniyle) gazyağı da iyi bir temizleyicidir.

Diğer Gereçler :

Kalıp hazırlarken, baskı yaparken ve baskı sonrasında kullanılan bazı gereçler vardır ki, gelişmiş bir serigrafi atölyesinde bunların bulunması çalışmayı kolaylaştırır Serigrafi tezgahı makinesi veya masası : Serigrafi makinesi, elek çerçevesinin bağlanabildiği, ileri- geri, sağa-sola kaydırma ayarlama olanağını üzerinde taşıyan, delikli masa yüzeyinin altındaki vakumla baskı kağıdını emerek tutan bir düzenektir. Serigrafi makinesinin olmadığı bir yerde, örneğin evde yapılacak bir çalışmada kalıbı masaya bağlayarak baskı yapılabilir. Bunun için kalıbın baskı anında inip kalkmasını sağlayacak bir menteşeli mengene düzeneği yeterlidir.

Işıklı masa: Emülsiyon sürülmüş ipeğin kalıp haline gelmesi için baskı yapılacak işin güçlü bir ışıkla ipeğe aktarılması, pozlanması gerekir. Pozlama için, en altta ışık kaynağı, üstte ise kırılmayacak kalınlıkta bir cam bulunan sandıktan yararlanılır. Işığın cama olan uzaklığı üst yüzeyin köşegeninden büyük olmalıdır. Işıklı masanın iç yan yüzeyinin ışığı yutmayan aksine yansıtan bir maddeyle (folyo, beyaz yağlıboya, beyaz bez, v.b.) kaplanmasında yarar vardır. Ayrıca bu yan yüzeylerde lambanın meydana getirdigi ısıyı dağıtacak havalandırma delikleri de bulunmalıdır.

Işık kaynağı olarak masa genişliğine göre yeterli floresan lamba kullanıldığı gibi büyük wattlı özel foto lambaları da kullanılabilir.

Asetat, aydınger, tire (line) film: İpeğe pozlanacak olan resim, asetat ya da aydınger gibi ışık geçirgenliği olan yüzeylere önce siyah mürekkeple çizilir. Bu çizim anında aydınger biraz marullanabilir, fakat mürekkebi emmesinden dolayı rahat çalışılır. Asetat da ise yüzey yağdan arındırılmazsa sürülen mürekkep iyi yapışmaz, dökülür. Bu nedenle asetata çalışmadan önce pudra veya gomalak sürülmesinde yarar vardır.Ayrıntılı resim veya ince yazıların kalıbı ise tire filme alınarak hazırlanabilir. Tire film çalışması için bir karanlık odanın, reprodüksiyon kamerası ya da yanlarında spotları bulunan bir agrandizörün bulunması gerekir.

İpek yıkama (banyo) ortamı ve hortum: İpekte ışık almayan emülsiyonların, ıslatılarak sonra da su püskürtülerek dökülmesi, yıkanması gerekir. Pozlama sonrası vakit kaybetmeden banyonun yapılması, bunun için de uygun bir mekan ve küvet gerekir. Şablonun oluşması için hortumla yapılacak püskürtmenin basıncı fazla olmamalıdır. Fazla basınçlı su ıablonun keskinliğini bozar.

Kurutma tezgahı: Çalışma ortamının dar olduğu yerlerde çok sayıdaki baskıları kurutabilmek için üst üste tel raflardan oluşmuş bir kurutma tezgahına ihtiyaç vardır. Fakat duruma göre atölyeye ip gerip çamaşır mandallarıyla da kurutma ortamı yaratılabilir.

Kurutma makinesi: İpeğe sürülen emülsiyonun kurutulmasında ve pozlama sonrası yıkanmış kalıbın kurutulmasında bir saç kurutma makinesinin ya da klima cihazının büyük kolaylıklar sağladığı bilinmelidir. Fakat ısının 40 dereceyi geçmemesi gerekir. Gerek emülsiyon kurutulurken, gerek banyo sonrası ipeğin aşırı sıcak ortamda kurutulması sakıncalıdır, ipek iplikleri büzülebilir, bozulabilir.

SERİGRAFİ BASKI NEDİR?

Mürekkebin baskı eleğinin işli alanlarından bir sıyırıcı yardımıyla geçirilerek baskı 

materyaline transfer yöntemine serigrafi baskı denir. Çerçeveye gerilmiş naylon veya polyester dokumanın üzerinde mürekkep geçecek ve mürekkep geçmeyecek yüzeylerden oluşturulan elek, baskı aracı olarak kullanılır. Baskı yüzeyinden mürekkep kauçuk bir lastik ile (rakle) geçirilir. Bu tip baskılara direk baskıda denmektedir. Serigrafi baskının en önemli tercih nedeni Tipo, Ofset, Tifdruck, Flexo gibi baskı teknikleriyle yapılamayan cam, porselen, tahta, metal, taş, kumaş gibi baskı materyallerine baskı yapabilme, ayrıca diğer baskı sistemleriylebaskısını gerçekleştiremediğimiz büyük boyutlardaki baskıları yapabilme özelliğidir. 

Basit serigrafi düzeneklerinden başlayıp Yarı otomatik ve Tam otomatik serigrafi baskı makineleri 

bulunmaktadır. Makinelerin kalitesi arttıkça baskınında kalitesi artmaktadır. Ayrıca silindirik baskı 

makineleri de mevcuttur ve günümüzde direkt bilgisayardan kalıba görüntü aktarabilme olanağı doğmuştur.

ELEK DOKUMA ÇEŞİTLERİ 

Serigrafi baskıda renklerin kayma yapmadan üst üste oturmasında etkili olabilecek en 

önemli faktörlerden biriside elek dokumasının çeşitidir. baskıların bağlantı izi olmaksızın 

yapılabilmesi için, çerçeve üzerine monte edilmiş, taşıyıcı ve boya geçirici gözenekli bir yüzey kullanılır. 

Önceleri saç telinden daha sonraları doğal ipekten elde edilen bu yüzey, bugün doğal ve 

sentetik elyaflardan yapılmakta ve “gaze” yani elek bezi denmektedir. Serigrafide yapılacak 

baskının niteliğine, basılacak yüzeyin yapısına, kullanılacak mürekkebin özelliğine, baskı sayısına 

göre elek dokuma seçimi çok önemlidir. Uluslararası standartlara göre serigrafi dokumaları, İpek dokumalar, Sentetik dokumalar ve Metal dokumalar için ayrı ayrı numaralandırılmıştır. 

Bu numaralar eleğin 1cm2 sindeki iplik sayısını gösterir. 

Ayrıca ipliğin niteliği ve kalitesi bazı harflerle simgelenmiştir. Bunlar S (small-ince), M (medium-orta kalınlık), T (thick- kalın), H (heavy Duty- çok kalın) Uluslar arası elek dokumaları standartları bu dört ayrı kalınlıktadır. Bu özelliklerin baskıya yansıması farklı sonuçlar verir. İplik kalınlıkları artıkça iplikler arası boşluklar yani mürekkep geçirecek alanlar azalır, buna karşın baskı üzerinde oluşan mürekkep film tabakası kalınlığı artar. Porselen gibi emici olmayan ve kaygan bir yüzeye baskı yapmak için kullanılacak olan elek yüksek numaralı olmalıdır ki eleğin gözeneklerinden geçecek olan mürekkep gerekenden çok olup porselen yüzeyde yayılmalara ve kusmalara sebep olmasın.

İPLİK ÇEŞİTLERİ SINIFLANDIRMASI

a) Naylon (Tek lifli) 

b) Polyester (Tek lifli) 

c) Polyester (Çok lifli) 

d) Saf ipek (Çok lifli) 

Tek lif : Tek parçadan oluşan ipliklerle dokunmuş gazelere verilen addır.En önemli 

özellikleri arasında pürüssüz bir iplik yüzeyi, ve buna bağlı olarak mükemmel mürekkep aktarımı, 

yüksek sürtünme dayanıklılığı baskılarda keskin kenarlar ve baskı sonrasında baskı eleğinin kolay 

temizlenebilir olması gelir. 

Çok lif : Bu tür ipliklerde ise bükülmüş bir çok iplikçiklerden oluşma söz konusudur. 

Emülsiyon tabakasının uygulanışı bu tür dokumalarda mükemmel sonuç verirken, mürekkep 

geçirgenliği ve baskı sonrası temizlik işlemlerinde istenilen sonucu almak zordur.

Naylon Dokuma 

Naylon dokuma çok sağlam olması nedeniyle en zor şartlarda bile kullanılmaktadır. Naylon, 

kalıp yapımında bugün kullanılan 1. derece elyaf olup mekanik ve masa şablon baskısı için en 

uygun gazedir. Tek tek naylon ipliklerden oluşmuşlardır. 

Yüksek gerilebilme yeteneği vardır ve sürtünmeye karşı dirençlidir. Ayrıca kimyasal 

maddelere karşı dayanıklıdır.İyi boya geçişi ve istenilen boya kalınlığını sağlayabilmesi, onu 

problemli baskılarda aranılan dokuma yapar. Usulüne uygun gerilebilir, iyi poza tutar, esnekliği 

nedeniyle, kalıbın baskı yüzeyine tam oturtulmadığı baskılarda iyi işe yarar. Her türlü işe elverişli 

gazedir.

Polyester Dokuma (tek lifli) 

Monoflament özellikte olan polyester gaze, naylon gaze ile benzer karakteristik özellikler 

gösterir, ancak gerilebilme oranı naylon dokumaya göre daha azdır.Ölçülerini iyi korur, özelikle 

ıslakken hiç genleşmez.Asitlere karşı dayanıklıdırlar.Büyük ebatlı baskılara ve iyi poza tutması 

gereken işlere en uygun dokumadır.

Polyester Dokuma (çok lifli) 

Çok telli oluşu nedeni ile iplik kalınlığı düzensizdir. Sürtünmeye naylon ve tek telli poliyester

gazeden daha az dirençlidir. Pigment baskılara elverişsizdir. Az sayıda baskı alınacak kalıplara uygundur. İnce detaylı baskılar için elverişsizdir.

Ezilerek İnceltilmiş Dokuma 

Üzeri boyalı yüzeylere baskılarda ve emici olmayan yüzeylere baskılarda ideal dokuma çeşididir.

Standart dokumalarla aynı karakteristik vasıfları taşır. Fakat özel bir işlemle ezilerek iplikleri yassılaştırılmıştır. Bunun sonucu olarak son derece ince bir boya tabakası basar. Böylece boyanın yayılması, çamurlaşması önlenir. Özellikle otomatik makinelerde bu önemlidir. 

Kırmızı dokuma 

Naylon ve Polyesterle aynı özellikleri taşır ancak ışık dağılmasını önlemek için kırmızıya boyanmıştır. Naylon ve polyester dokumalar yapıları itibarı ile ışığı çok yansıtırlar. Dağılan ışık, ışık almaması gereken yerleri de etkileyerek buradaki emülsiyonun sertleşmesine ve dolayısıyla kalıpta istenmeyen tıkanmalara yol açarlar.Kırmızı dokuma beyaz ışığı yutar sadece kırmızıyı yansıtır. Kırmızı ışık emülsiyonu etkilemediği için ışık almaması gereken yerler korunmuş olur.Bunun sonucu olarak, net baskılar elde edilmiş olur.. 

DESENİN ŞABLONA GEÇİRİLMESİ 

Serigrafi baskıda basılması istenen desenin elek üzerine geçirilmesi 3 değişik yolla 

gerçekleşmektedir. 

1. Foto Şablonlar 

2. Elle Hazırlanan (manuel) Şablonlar 

3. Endirekt Şablonlar 

Foto Şablonlar 

Elek üzerinde ışığa duyarlı fotoğrafik emülsiyonlar kullanılmak suretiyle yapılan çalışmaya 

foto şablon denir. Pratik oluşu istenen tasarımı yüzde yüz uygulama olanağı vermesi nedeniyle serigrafide en yaygın olarak kullanılan yöntemdir. Temel gereci çeşitli Foto emülsiyonlardır. Baskıda kullanılacak olan eleğin yüzeyini kaplayacak kadar emülsiyon küçük bir kaba alınır. 

Bu emülsiyon 1/10 oranında hassaslaştırıcı katılır ve karıştırılarak 5-0 dakika bekletilir. Hazırlanan emülsiyon yeterince temizlenen yağsız, tozsuz kuru yüzeyli ve 60° - 70° eğimle tutulan eleğin dış yüzeyine kenar boyunca dökülür. Tercihen düzgün yüzeyli küçük bir plastik cetvelle veya özel hazırlanmış emülsiyon çekme makinesi ile bu emülsiyon tüm yüzeye aynı kalınlıkta olacak şekilde sıyrılır ve tozsuz loş bir ortamda yaklaşık 20 derecelik bir hava akımı altında elek kurumaya bırakılır. 

Serigrafide foto şablonların oluşabilmesi için mutlaka önceden hazırlanmış pozitiflerin bulunması gerekmektedir. Pozitifler eleğe alınması gereken ; yani basılması gereken resmin, şeklin, yazının yada fotoğrafın ışık geçiren bir yüzey üzerine hazırlanmasıdır. Bu yüzey asetat, cam, film, aydınger gibi maddeler olabilir. 

Pozlandırmaya hazır olan elekle pozitifi filmimizin emülsiyonları çakışacak şekilde pozlandırma cihazına konur ve vakumlama yaptırılır. Pozlandırma işlemine başlanır. Elek üzerindeki emülsiyonun ışık alan yerleri pozlandırma sırasında sabitleşir; ışık almayan yerler ise su ile yıkayarak yapılan banyo işlemi sırasında açılarak dökülür. Bu açılan ve dökülen yerler baskı sırasında mürekkebin geçeceği ve görüntünün oluşacağı yerlerdir. 

Elle Hazırlanan Şablonlar herhangi bir fotografik işleme gerek kalmadan elek üzerine yapılan çalışmalara ellehazırlanan (manuel şablonlar) denir. Daha çok özgür çalışmalarda ve sanatsal uygulamalar da kullanılan bu yöntem, çalışanın kişisel becerilerine ve yaratıcı gücüne bağlı olmakla beraber kullanılabilecek teknikler ; 

4 çeşittir. 

1. Emülsiyon veya emülsiyon artıklar ile yapılan 

2. Yağlı pastel, yağlı kalem gibi malzemelere yapılan 

3. Arap zamkı eriğiyle yapılan 

4. Çeşitli bant ve yapıştırıcılarla veya çıkartma kağıtları ile yapılan tekniklerdir 

Endirekt Şablonlar 

Serigrafi yoluyla basılıp çoğaltılması istenen bir şeklin, yazının eleğin üzerine taşımaya uygun bir malzemeden hazırlanarak ( tasarlanıp, kesilerek, oyularak) eleğin üzerine yapıştırılması ile elde edilen bir çalışma şeklidir. Çıkartma kağıtları, çeşitli folye yapıştırıcılar, uygun kağıt türleri, plastik bantlar, ıslatılarak yada ısıtılarak yapıştırılan değişik malzemeler bu amaç için kullanılabilir. 

Bu şablonların yapıştırma işlemi eleğin dış yüzeyine yapılmalı, basım sırasında kalınlık yapmayacak şekilde ince malzeme kullanılmalıdır. 

PORSELEN NEDİR? 

Porselen, tümü killi topraktan yapılmış veya daha açık bir deyimle kil ihtiva eden hammaddelerden üretilmiş ürünlerin oluşturduğu büyük seramik grubunun bir elemanıdır. Seramik grubunun ilk ve en ilkel ürünü balçık, tuğla veya kerpiç tuğladır. Burada sözü edilen basit kaba seramiktir. Daha sonra ise üretim aşamaları sıralamasına göre sırasıyla toprak çanak çömlekler, majarko çinisi (elvan çinisi), fayans, taş eşya, taştan oyma kap, seramik gelmekte ve porselenle üretim grubu en üstün ve mükemmel formuna ulaşmış olmaktadır. 

Porselenin diğer bir tarifini yapacak olursak bugün kaolin, kuartz feldspat ve beyaz pişen kil harmanlarından imal edilen, sıvıları geçirmeyen yarı saydam, genel olarak beyaz renkte olan vitralaşmış seramik mamüllere porselen denmektedir. Porselen ilk olarak Çin’de üretilen bir seramik türüdür. Avrupa’ya Çin’den Marko Polo tarafından getirilen ilk porselen ürünler bir tür midyeye benzetilmiş ve bu midyenin adı olan “porcella” ürünün adını oluşturmuş ve daha sonraları porselen olmuştur. Porselen ürünlerin su emmeleri % 0,1 gibi çok düşük seviyelerde olması önemli özelliklerindendir. Çok çeşitli amaçlar için üretilen porselenin farklı özellikler arz eden değişik türleri bulunmaktadır. 

SERİGRAFİK SERAMİK BOYALARI 

Serigrafi baskılarında kullanılan serigrafik seramik boyaları, güç ve uzun araştırma ve çalışmalardan sonra bugünkü şeklini alarak günümüzde yapılan kromo-dekal baskılarda başarıyla kullanılmaktadır. Bunlar % 80-85 oranında seramik boyası ile %15-20 oranında özel endüstriler tarafından hazırlanan organik yağlardan oluşur. 

Serigrafik seramik boyaları, baskıya uygun bir kıvamda hazırlanmış olmalıdır. Şöyle ki; boya elek gergi üzerine konulduğunda, basım için rakle çekilmeden gergi dokusunun altına kendi kendine geçmemelidir.Çok akışkan olan bir boya hamuru, dekorun netliğini bozan kötü baskılara neden olur. Yalnızca kıvamı doğrulukla belirlenen boyalarla yapılan baskılarda belirgin e kesin kontürlü dekorlar basılabilir. Bu özellikle çok ince ve ayrıntılı çizilerle çalışılmış özenli ve hassas dekorların basımında dikkat edilecek önemli bir noktadır. Ancak baskı boyalarının yoğunlukları, genellikle gergi malzemesinin cinsine bağlı olarak belirlenir. Serigrafik seramik boyaları, öbür baskı boyalarında olduğu gibi, metal kutular içinde kullanılmaya hazır mamul kıvamında ya dabaskı yapıldığında hazırlanmak üzere pudra halinde imal edilir ve satışa sürülür. 

Gerekli kıvamın sağlanması ve pudra boyanın hazırlanması için özel vernikler yada yağlarla (medium) birlikte alınarak kullanılır. Bileşimlerinde kurşun silikatlı ergitici maddeler bulunan serigrafi boyaları sağlığa zararlı olduğundan, kullanıldıkları yerlerde gerekli sağlık kurallarına özen gösterilmesi gerekir. Solunum yolları tarafından teneffüs edilmemesine, her kullanıştan sonra ellerin iyice yıkanmasına dikkat edilmelidir. 2 türlü serigrafik seramik boyası vardır. 

Soğuk baskı boyaları 

Bunlar hamur görünümünde olan boyalardır. Uçucu bir eritken ile bağlayıcı madde karışımı özel bir yağ kullanılmasıyla hazırlanır. Genellikle tek renkli olan dekorların basımında kullanılırlar. Birden fazla renkte basılacak dekorlar için, basılan her renkten sonra ikincisi basılmadan, önce ki boyanın kuruması beklenir. 

Sıcak Baskı Boyaları 

Basit olarak elektrikle ısıtılmış metal bir ekran – plak üstüne konulduğunda 65 – 70’de akışkan hale geçen mumlu bir yağ ile karışık serigrafik seramik boyası çeşididir. Bu boyalar soğuk bir parçaya uygulandıklarında, aynı anda sertleşme özelliğini taşıdıkları için üstün bir kolaylık sağlarlar. Çünkü bu şekilde kuruma için bekleme gerekmeksizin, istenen sayıda renk birbiri ardınca basılır. Bu da üstün bir verim ve süre bakımından kazanç sağlar. Bu nedenle, birden çok renkli baskılar söz konusu olduğunda öncelikle sıcak baskı boyaları kullanılması tercih edilir. Ancak, baskı işlemi büyük bir dikkat ve hassas çalışmayı gerektirdiği gibi üstünde boyaların ezildiği plak ısısının da sürekli aynı tutulması zorunludur. 

SERİGRAFİ TEKNİĞİ İLE PORSELEN DEKORU 

Dekoru taşıyan baskı eleklerinin yapımı tamamlandıktan sonra hemen baskıya geçilebilir. Dekorun eleğin üzerine geçirme işlemi ve desenin hazırlanması daha önce işlediğimiz kısımlarda bulunmaktadır. Serigrafi ile porselen dekoru baskıları için uygun kıvamda hazırlanmış baskı boyaları ile iki türlü baskı yapılır. 

Dolaysız Baskı 

Önce sırlı seramik eşyanın dekorlama için gerekli temizliği yapılır. Sonra küçük sayıdaki 

basımlar ile elle, büyük sayıdaki basımlar içinse özel serigrafi baskı makinelerinde, doğrudan parça üzerine baskı yapılır. Gelişigüzel boyut ve biçimdeki parçalara baskı yapamayan bu makinelerin önceden belirlenen ölçü ve biçimlere göre düzenlenen bir baskı mekaniği vardır. 

El baskılarda saatte ancak birkaç düzine baskı yapabildiği halde örneğin; elle çalışan basit bir makineden saatte 400 – 500, yarı otomatik bir makinede 400 – 800, tam otomatik döner makinelerde 2000 – 2500 baskıya kadar çıkılabilir. Silindirik formlarda da direkt elek baskı yapmak için özel baskı makineleri geliştirilmiştir.

Baskı işlemi yapılacak olan form, bilyeli yatak içinde dönen miller üzerinde hareket halindedir. Elek baskı kasnağı Bu formun üzerine kaydedilmiştir. Elek form ile temas halinde olduğu için, baskı esnasında elek harekete geçince, alttaki objeyi beraberinde döndürür ve böylece objenin tüm yüzeyine baskı uygulanmış olur. 

Dolaylı Baskı (Çıkartma Tekniği) 

Küçük boyutlu ayrıntılı dekorların basımı ile büyük ve karmaşık biçimli parçaların dekorlanmaları dolaysız baskı tarzında yapılamadığından, dolaylı baskı yöntemi kullanılır. 

Bu nedenle, boya endüstrisinde özel olarak hazırlanan serigrafi boyalarıyla croma – serigrafi çıkartmaları hazırlanır. Özel atölye ve fabrikalarda yapılarak kullanılmaya hazır durumda alınan bu çıkartmalar, mamul eşya üzerine uygulanır. 

Bu yöntemle çok renkli baskılar yapılabilir. Uygulanacak desen analiz edilerek, kaç renkli baskı yapacağı saptanır. Her renk için ayrı ayrı film hazırlanır. Desenin cinsine göre elek dokuması saptanır ve pozlandırma işlemine geçilir. Pozlandırma işlemi bittikten sonra her bir renk için ayrı 

ayrı özel çıkartma kağıdına baskı yapılır. baskının maliyeti renk sayısına göre değişir. Çıkartma kağıdına serigrafi ve porselen boyaları ile yapılan baskı sona erdiğinde basılan 

bölge çıkartma lakı ile kaplanır. Lak tabakasının kalınlığı seramik boyasının kalınlığına bağlıdır. 

Amaç boyayı bir arada tutarak mamül üzerine transferini sağlamaktır. 

Oldukça yaygın olarak kullanılan bir uygulamadır. Daha basit, kolay ve az yetenek isteyen ve temiz bir işlemdir. Düz, yuvarlak, çukur yüzeylerde uygulanabilir. Uygulamanın yapılacağı yüzey pürüzsüz ve düzgün olmalıdır. Aksi taktirde baskı net ve temiz olmaz. Uygulama sırasında suda kaydırma yöntemi ile desen ürüne aktarılır. Aktarma işleminde, boyanın altta, lakın üstte olmasına dikkat edilir. Deseni ürüne aktarma işlemi ise, basılı ve üzeri lakla kaplı olandesen, içi su dolu olan bir kabın içine atılır. Belli bir süre bekledikten sonra laklı desen ile kağıt birbirinden ayrılacak duruma gelir, daha sonra temizlenmiş porselen yüzeye desen kağıttan kaydırılarak geçirilir. 

Desen porselen ürünün üzerine yerleştirildikten sonra fil kulağı şeklinde de tabir edilen çıkartma lastiği ile suyu alınır ve kurulama işlemi yapılır. Boya ile ürünün birbirine tam olarak teması sağlanır. Eğerdesen ile porselen yüzey arasında hava veya toz kalırsa pişirim sırasında boya dökülür, yada kaynar. 

Cam, porselen, seramik ve emaye dekorasyonu işinin tamamlanması için dekal kullanımına başvurmamak düşünülemez. Çok renkli ve çok tonlu baskılarda başka bir dekorasyon yöntemi mümkün değildir. Dekal kağıt üzerinden transfer demektir ve bir fayans projesidir. İmaj önce bir transfer malzemesi üzerine uygulanır, sonra başka bir obje üzerine transfer edilir. 

PİŞİRİM 

Serigrafi dekorlarında pişirim süreci dikkatle izlenmelidir. Bazen boyalarda tam bir camsılaşma sağlanamaz, üstlerinde sayısız küçük oyuklar (krater) ve patlak kabarcıklar görülür. 

Böylesi bir dekor hatası çeşitli nedenlerden ortaya çıkabilir. Medium, aranılan nitelikte olmayabilir. Çoğu kez pişirim çok hızlı yürütülmüştür. Alçak derecelerde buharlaşarak uçması gereken medium bileşimindeki reçineler uygun fırınlanmadığında boyaya, dolayısıyla dekora zarar verir ve onu zedeler. Bu gibi sakıncanın oluşumuna yol açmamak için fırın ısısı başlangıçta yavaş yavaş yükseltilir. Isının 350 – 450’ye kadar uygun aralıklarla ağır ağır yükselmesi, organik artıkların yanarak kaybolmasını sağlar. 

Boyaların gereği gibi gelişmesini sağlamak için indirgeyici fırın atmosferinden sakınmalı, tersine, bol oksijenli bir fırın atmosferi oluşmasını sağlamalıdır. Dekor pişirimlerde oksijen yetersizliği bazı renkleri tümüyle tahrip ve yok ederek dağıtıp bozar. Özellikle kırmızı, portakal rengi, sarı gibi renkler yeterli oksijenin sağlanmadığı havasız pişirimlerde kararır ve istenilen tonları oluşmaz. 

ÇIKARTMA DEKORLARINDA GÖRÜLEN HATALAR 

Boşluk pişirimden sonra dekorun bazı kesimlerinde boşluklar, eksiklikler görülür. Bu hata genellikle çıkartmaların mamül üstüne kötü yapıştırılmaları, özellikle merdane ile sıkıştırma işleminin gereği gibi yapılmaması sonucu ortaya çıkar. Boyanın altında kalan su ve hava kabarcıkları, dekal parçasının sırlı seramik üstüne iyice yapışmasını önlediğinden pişme sırasında o kesimler yanarak yerleri boş kalır. Eğer kromalar kirli, yağlı ve parmak izleri bulunan parçalar üstünde kullanılmışsa, dekorun bu kesimlerinde pişirimden sonra kesinlikle bazı boşluklar ortaya çıkar. 

Büzülme 

Bunlar küçük ve düzensiz toplanmalardır. Dekorun pişiriminde boyalar kuruyup kavrularak büzülür. Dekorun bütünlüğü içinde son derece çirkin görünümlü, ortaları boş yuvarlaklar belirir. Kromalardakibüzülmeler genellikle baskı boyasının yanlış hazırlanmasından ve gereğinden kalın 

kullanılmasından meydana gelebilir. Ayrıca iyice kurumaları beklenmeden, nemli olarak fırınlanan ve hızlı ısıtılmış fırınlarda pişirilen kromalarda da bazı büzülmeler görülür. 

Alınacak tüm tedbirlere karşın, yinede aynı hataların ortaya çıkma olasılığını önlemek için kroma – dekal dekorların uygulandığı parçaların dekor pişirimleri yapılmadan önce, daha alçak derecelerde bir yağsızlaştırma pişirimi yapılır. Ancak ondan sonra altın kaplama ve yaldız işleri tamamlanarak, boyaların gereği gibi camlaşmaları sağlanmış olur. Altın yaldız ve erguvan kırmızılarının istenildiği şekilde gelişmeleri için dekor pişirimi 800 derece civarında tamamlanır.

Eğer daha iyi bir baskı elde etmek istiyorsanız.

Sarı ipek kullanmalısınız

SERİGRAFİDE ŞABLONLAR GENİŞ BİLGİ

1. EMÜLSİYONLAR 

Emülsiyon 

Serigrafinin ipek, elek, şablon baskı gibi adları vardır. Çerçeveye gerilen  ipek üzerine mürekkep  geçiren  yerler ile geçirmeyen  yerlerin oluşturulması işlemine  şablon hazırlama veya ipek baskı kalıbı hazırlama denir.  Bu hazırlık aşamasında kalıp üzerine  sürülen maddeye emülsiyon denir. Emülsiyonu ışığa duyarlı hale getirmek için kullanılan maddeye bikromat veya diazo tozu denir. 

Serigrafide emülsiyon, şablon oluşturmak için kullanılır. Şablon ise baskı yapmak için kullanılır.  Serigrafi  kalıbı üzerinde  baskıyı  gerçekleştiren  yerler  deliktir.  Bu deliklerden mürekkep aşağıya geçer ve baskıyı gerçekleştir. Basılan  yüzeyin  düzgün  olup  olmaması,  başlıca malzemenin  cinsi  gibi  faktörler kalıp üzerine nasıl bir emülsiyon kullanacağımızı belirler. 

Özelliklerine Göre Emülsiyonlar 

Solvente Dayanıklı Emülsiyonlar 

Direkt  metotla  serigrafi  baskı  kalıbı  hazırlamakta kullanılan,  solvent  esaslı mürekkeplere  dayanıklı,  oldukça kısa  poz  süresi  gerektiren,  serigrafi  emülsiyonlarıdır. 

Solvente dayanaklı emülsiyonlar solvent esaslı mürekkeplere dayanıklılığı yüksek, keskin ve ince detay alınabilen bir serigrafi emülsiyonudur. 

Selülozik  mürekkep  baskılarında  kullanılır.  Selülozik tiner, geciktirici  gibi kimyasallara dayanıklıdır. Genelde kâğıt, plastik ve  türleri üzerine baskılarda bu emülsiyon çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Eğer  serigrafi  atölyesi durulmayacak  biçimde  kokuyorsa  o  atölyede  solvent bazlı mürekkep kullanılıyor demektir. Bu emülsiyonlar selülozik tiner ile temizlenir.

Suya Dayanıklı Emülsiyonlar 

Daha  çok  tekstil  baskılarında  kullanılan  emülsiyonlardır. Su  bazlı  mürekkeplerin basılmasında  şablon  olarak kullanılır.  Bu  tür  mürekkepler  su  ile  temizlenir.  Baskıda 

kullanılan  ipekler  ucuzdur.  Baskıya,  daha  dayanıklı olması  için  sertleştirici  katılır.  Bu sertleştirici daha fazla sayıda baskı yapmasını sağlar. Fakat ipeğin temizlenmesi zordur.  

Yüksek Mukavemetli Emülsiyonlar 

Tekstil, seramik, metal, termoplastik ve UV mürekkepleri ile yapılan baskılar gibi tüm serigrafik  baskılarda kullanılabilen,  yüksek  mukavemetli,  yeterli  kalınlıkta sürüldüğünde tırtılsız baskı verebilen bir serigrafi emülsiyonudur. 

Özellikle metaller üzerine yapılan  elektro kimyasal markalama  şablonların yapımında kullanılır.  Kullanıma hazır  halde  olup  kutusundan  yeteri  kadar  alınıp,  gün ışığı  almayan,  az ışıklandırılmış ortamda  ipeğe sürülerek kurutulur. Yüksek mukavemetli emülsiyonlarda sarı ipek tercih edilmelidir.

Kalınlık ve Elastikiyetlerine Göre Emülsiyonlar 

Basılacak işin  cinsine  göre  emülsiyonlar  değişmektedir.  Bazı  emülsiyonların  daha 

kalın  sürülmesi  gerekir. Çünkü  daha  fazla mürekkebin basılacak  yüzey üzerine  aktarılması 

gerekir. Örnek  olarak kaba kumaş üzerine yapılan baskılarda detay  aranmaz. Gözeneklerin 

dolması  için daha fazla mürekkep gerekir. Serigrafide bu tür baskıları yapabilmek  için kalın 

ve  daha  az  esnek  emülsiyonlar  kullanılır.  Detay  gerektiren  bir işin  baskısı  için  ise  daha 

elastiki ve ince emülsiyon kullanılır. Emülsiyon üreten firmalar genelde dört çeşit emülsiyon üretmektedirler. Çeşitli  olmasının  nedeni  her  türlü iş  için  emülsiyon seçimini  sağlamaktır. Bazen çok fazla mürekkebin baskı yüzey üzerine geçmesi istenmektedir, Gofre baskı (basılı 

yüzey  üzerinde  oluşan  kabarıklık)   gibi  görünmesi istenmektedir.  Bu  tür  baskılarda  kalın emülsiyon kullanılır.  Fakat  birden  fazla  kalıp  üzerine  sürülerek belli  bir  kalınlık oluşturulduktan  sonra  pozlandırılır.  Kalıp yüzeyi  üzerinde  kalın  bir  emülsiyon  tabakası oluşur. Mürekkep  ragle  (mürekkebi  kalıp  üzerinden  baskı materyaline  aktaran  kauçuk sıyırıcı) ile çekildiğinde çok fazla mürekkep geçer ve kalın bir mürekkep tabakası oluşturur. 

Emülsiyonlar A;B;C;D gibi kategorilere ayrıldığı gibi  renk olarak da bir birinden ayrılırlar örneğin mor, mavi, yeşil gibi renklerle de bir birinden ayrılmaktadır. Her firma kendi serisini belirlemek için bir sistem geliştirmiştir.  

Hassaslaştırıcılarına Göre Emülsiyonlar 

Krom Emülsiyonlar (Bikromatlı) 

Bu  emülsiyonlar  piyasada  en  yaygın  olarak  kullanılan emülsiyonlardır.  Firmaların çıkarttığı çeşitli renkte emülsiyonlar vardır.  Mavi  renkte  olan  emülsiyonla  ayrıntılı  baskılar  yapılabilir.  Solventlere  ve  darbelere 

çok dayanıklıdır. Genel işler ve çok sayıda baskı için kullanılır.  

Turuncu  renkte  olan  krom  emülsiyonları  arasında  en fazla  detay  veren  bikromattır. Pozlandırma sırasında güçlü ışık kaynağına ihtiyaç vardır. Kırmızı  renkli  olan krom emülsiyonları detay verebilen  güçlü  ışık kaynağına  ihtiyaç 

duymayan krom emülsiyonlardır. 

Bikromatlı emülsiyonun hazırlanma aşamaları: 

*  Basılacak çerçeveye yetecek kadar emülsiyon, hazırlama kabına konur. 

*  Emülsiyon  içine  firmanın belirlemiş  olduğu  oranda bikromat  konur  ( Genelde 1/10 veya 1/8 oranındadır).  

*  Bir  çubuk  yardımı  ile  karıştırılır.  Karışım  ışıkta  bekletilmemeli  üzerindeki 

köpük gidinceye kadar karanlık bir yerde bekletilmelidir.

Diazolu Emülsiyonlar 

Bu emülsiyonlar şunlardır: 

Son yıllarda yaygın olarak bilhassa  tekstil sektöründe kullanılan bir hassaslaştırıcıdır. 

Bikromattın  Avrupa  ülkelerinde  yasaklanmasından  sonra piyasada  kullanılacağı gözlenmektedir.  Sarı renkte olup toz halindedir. Genellikle 1/10 oranında kullanılırlar, diazo tozu şişenin dibinde az miktardadır. Orana göre su katılarak emülsiyon ile karıştırır.

Emülsiyon Sürmek (Şablon Hazırlamak) 

Manuel Yöntemle Emülsiyon Sürerek Şablon Hazırlama 

Ragle veya Cetvel Yardımı İle Emülsiyon Sürülmesi 

*  Tül  gerilmiş  çerçevenin  yüzeyi,  tozdan  ve  yağdan  temizleyici  ve  yağ  giderici malzeme sürülerek temizlenir. 

*  Eleğin tamamına yetecek kadar emülsiyon, oranı kadar hassaslaştırıcı konularak karıştırılır.  

*  Karışım  20–25  dakika  bekletilir.  Bekletilmesinin  nedeni  karıştırma  esnasında oluşan hava kabarcıklarını kaybolması içindir. 

*  Çerçeve temiz bir masanın üzerine konur. Burada dikkat edilecek konu ortamın loş  olmasıdır.  Çünkü  emülsiyon içine  katılan  hassaslaştırıcı  sayesinde  ışığa duyarlı hale gelecektir. 

*  Karışım çerçevenin dış yüzeyinin alt kısmına yayarak dökülür. Kenarı düzgün bir  cetvel  veya  ragle  yardımı  ile emülsiyon aşağıdan  yukarıya  doğru  belli  bir hızla çekilir. 

*  Emülsiyon  ön  yüze  düzgün  bir  şekilde  sürüldükten sonra  arka  tarafı  çevrilir. Arka kısma  geçmiş  olan emülsiyon  aynı  yöntemle  çekilir. Her  iki  tarafa  da emülsiyon sürülmüş olur.  

*  Eğer bazı yerlerde homojen bir emülsiyon tabakası yoksa bir miktar emülsiyon dökülerek önden ve arkadan tekrar çekilerek her tarafa eşit sürülmesi sağlanır.   

*  Emülsiyonu sürülmüş kalıp ışıkta bekletilmeden kurutulur ve pozlandırılır. 

Emülsiyon Küreği ile Emülsiyon Sürülmesi  

İçine  emülsiyon  konulması  için  haznesi  olan  emülsiyon sürmeye  yarayan  alete emülsiyon küreği veya emülsiyon çekeceği denir.

Çeşitli emülsiyon kürekleri 

Hazırlanan emülsiyonun kürek üzerine dışarıya taşmayacak şekilde dökülmesi kürek üzerine dökülmüş olan emülsiyonun çerçeve kenarının alt kısmından başlayıp sürülmesi 

*  Emülsiyon 650-700 derecelik açı ile yavaş tempoda sürülür.

Ön yüzeyi tamamen sürüldükten sonra arka yüzeyine de emülsiyon sürülür. Kalıp yüzeye üzerinde boşluk kalmamalı sürülen emülsiyon homojen  (her tarafta eşit) olmalıdır. 

           

Emülsiyonu sürülmüş kalıp toz almadan kuruması için kurutma dolabına konmalıdır. 

*  Kürek, cetvelle sürülmesinden daha kalın ve düzgün emülsiyon sürer.

Makine ile Emülsiyon Sürülmesi 

Film Yapıştırarak Şablon Hazırlama 

İnce  film  tabakası  haline  getirilmiş  emülsiyon  daha  çok profesyonel  atölyelerde kullanılmaktadır. Film emülsiyonlar rulo halinde ve ışığa duyarlı olduğu için ışık geçirmeyen ambalajlar  içinde  saklanır.  Gerekli  olduğu kadar  kutu  içinden  alınarak  diğer  tarafı  kutu içinde muhafaza  edilir.  Detay  gerektiren işlerde  kullanılır. Bazen  elek  üzerinde  yazı  ve resimler kırık görünür. Bu kırıkları film emülsiyonlar ortadan kaldırmaktadır.  Görüntü çok daha net ve çizgiler belirgin olur. 

Direkt kalıp üzerine yapışanlar olduğu gibi ayrıca  indirekt olan  film  emülsiyonlar da vardır. Bunlar  kalıp  üzerine bikromatlı  başka  bir sıvı  emülsiyon  ile  yapıştırılırlar. Direkt film emülsiyonların da sıvı emülsiyonlar gibi solvent bazlı ve su bazlı olanları vardır. 

İndirekt ve direkt film emülsiyonları

Film yapıştırılarak emülsiyon hazırlanması;

*  Baskı ebadından biraz büyük bir parça film kesilir. 

*  Düz bir yüzey üzerine renkli tarafı üste gelecek şekilde konulur. 

*  Çerçeve nemlendirilir. 

*  Film baskı çerçevesinin üzerine yerleştirilir. 

*  Eleğin  iç kısmından  bir sıyırıcı  yardımı  ile  emülsiyon çekilerek  hava  ve  su kabarcığı kalmaması sağlanır. 

*  Çerçeve bu durumda 5 dakika kadar bekletilir. 

*  Kurutma dolabına konur. 

Önemli: Bu işlemler direk gün ışığı almayan az aydınlatılmış bir yerde yapılmalıdır.

Elle Hazırlanan Şablonlar 

  

Herhangi  bir  fotografik işleme  gerek  kalmadan  doğrudan elek  üzerine  çalışılan, çizilen,  kapatılan,  yapıştırılan çalışmalara  manuel  şablonlar  denir.  Daha  çok özgür tasarımlarda,  serbest motif  ve  doku  elde  etme çalışmalarında  veya  sanatsal  uygulamalarda kullanılan bir yöntemdir. 

Serigrafi baskı sanatsal ürünlerin yapılması için de kullanılır. Bu yöntemle kalıp altına konulan bir film veya resim, hazırlanmış emülsiyonun fırça  ile çerçeveye sürülmesi sonucu şablon  oluşturulur. Fırçayı  kullanan  kişi  istediği gibi  şekil  oluşturabilir.  Kişinin  estetik görüşü ve sanatsal yaklaşımı şablon üzerine yansıyacağı için özgün bir baskı olacaktır. Burada  dikkat  edilecek  konu  mürekkep  gelecek yerler  değil  diğer  yerler kapatılmalıdır. Yani bir çeşit negatif görüntü kalıp üzerinde oluşturulacaktır. 

Şablonlar elle üç değişik şekilde hazırlanabilir. 

1. Emülsiyonla serbest çalışma. 

2. Yağlı pastel, yağlı kalemle çalışma. 

3. Arap zamkı eriyiği ile çalışma. 

Emülsiyon Kurutma  

Elle Kurutma( Sıcak Hava Üfleyici Fön Yardımı İle) 

*  Emülsiyonu çekilmiş  çerçevenin  ışık görmeden  temiz bir ortamda kurutulması gerekmektedir. 

*  Elle  kurutma sırasında  mutlaka  loş  ve  temiz  ortamda kurutma işlemi yapılmalıdır.  

*  Kurutma işlemi  hava  üfleyici  fön  çerçeveye  40–50’  cm den  daha  yakın tutulmamalıdır. Kalıp sertleşip bozulabilir. *  Kurutma çok sıcak konumda olmamalıdır.  

*  Çerçeve  ıslakken  bir  yere  temas  ettirilmemeli  çünkü ıslak  kalıp  üzerindeki emülsiyon çok çabuk zarar görür.    

Makine Yardımı ile Kurutma

Kurutma Dolapları

Kalıp kurutma dolapları içinde hava sirkülasyonu (hareketi) olan dolaplardır. Bir adet hava motoru içeriye hava vermektedir. Bu hava akımı ile kalıplar kurumaktır. Hava delikleri kalıpların  konduğu  rafların  arasında  ve  dolabın iç  duvarında  küçük  delikler  halinde sıralanmışlardır. Hava motorunun ön kısmında  ısıtıcı vardır. Bu  ısıtıcı dolap üzerindeki bir termostat ile idare edilir. 

Kalıpların kurutulması

*  Emülsiyon sürülmüş kalıplar el değmeden raflara konur. 

*  Sıcaklık ayarı yapılır. Yaklaşık 30–35 derece olmalıdır. 

*  Yaklaşık 15 dakika dolap içinde bekletilir. 

*  Kuruyan  kalıp eğer  hemen  pozlandırılmayacaksa  kapalı, ışık  görmeyen  bir depoya kaldırılmalıdır.

KALIBIN POZLANMASI 

Filmin Hazırlanması 

Baskısı  yapılmak  istenen  her  şeyin bir örneğinin olması gerekir. Matbaacılık dilinde bu  örneğe  orijinal  denir. Orijinallerin  kalıba  aktarılması  için  film  kullanılması gerekir. Baskıya  yönelik  yapılan  fotoğraf işlemlerine büyük oranda  büyütme  anlamına  gelen reprodüksiyon fotoğrafçılığı  denir.  Reprodüksiyon  kelimesi kısaca  REPRO olarak adlandırılabilir.  Her  baskı  tekniğinde  olduğu  gibi serigrafi  baskısı  için  de  film kullanılmaktadır.  Bu  filmler tire  ve  tramlı  olarak  ayrıldığı  gibi  ayrıca  negatif  ve pozitif olarak da ayrılırlar.  

Tire  orijinal  denildiğinde  üzerinde  ton  geçişi  olmayan orijinallerdir.  Örnek  olarak rapido kalemi ile kâğıt üzerine yapılan orijinallere tire orijinal denilmektedir.   Belirgin özelliği renk tam renktir, ara renkleri yoktur. Filmde "iş" olan kısımlar, pozlandırmadan, "açma" ve "yedirme" banyolarından sonra çözülüp  atılacağından,  pozlandırma anında  ışık  geçirmemelidir.  Bu  nedenle,  "iş" olan kısımlar tamamen  ışığa karşı kapalı  olmalıdır. Bunun yanı sıra  " iş  " olmayan kısımlar  da cam gibi şeffaf olmalı ve ışığa hassas tabaka pozlandırma esnasında iyice sertleşmelidir. "iş" olmayan kısımlar  ne  kadar  ışığı  iyi  geçirmeli  ise  "iş" olan kısımlar  da  o  kadar  iyi kapatmalıdır. Sadece, iyi hazırlanmış filmler, en iyi şekilde kalıba transfer edilir. Gerçekte de hiçbir  kopya  tekniği  yoktur  ki,  kötü hazırlanmış  filmlerden,  en  iyi  neticeyi  alsın. Kopya edilecek  filmleri negatif  ve pozitif  olarak sınıflandırabiliriz. Bunlar  fotoğraf yoluyla,  çizim veya basılmış olarak elimize gelir.

Şayet  hatalara  meydan  verilmek  istenmiyorsa,  genellikle bütün  filmlerde  şart koşulacak durumlar şunlardır: 

*  Film ise mat olan yani pozlandırılmış gümüş tabakanın olması. 

*  Çizim ise çizilen kısmın kopya tabakası ile kontak halde olması.

  

Hatalar,  parçalanan  ışık  ışınları  tarafından  meydana gelir ve  bu  hatalar  en  iyi  ışık kaynağında  dahi  olur.  Bu parçalanan  ışık  ışınları  gölgelere  sebebiyet  verir.  Bu gölgeler, Negatif  kopyada,  çizimi  veya  resmi  daha dolgun ve  koyu  gösterir.  Pozitif  kopyada  ise iş kısımları daha sivrileşir ve aydınlanır yani grileşir. Bu nedenle, çok ince "çizim" ve "tramlı" işlerde bilhassa arzu edilmeyen ton farkları meydana gelir. Bu ton farklarının derecesi filmin kalınlığına,  astrolon  ve  diğer  çeşitlerine,  Plâka üzerindeki  emayenin  kalınlığına  bağlıdır. 

Film  ile emülsiyon arasındaki taşıyıcı (astrolon ve emülsiyon) ne kadar ince olursa, o kadar az hata olur. Şayet, filmle  (mat olan kısım)  ince sürülmüş emülsiyon  üst üste getirilirse en iyi pozlandırma  işlemi yapılmış olur.  

Film Türleri 

Negatif Filmler 

Film  üzerinde  orijinalde  görülen  siyah  alanlar  negatif filmlerde  tam  tersi,  şeffaftır. Bunun  için  negatif  film denilmektedir. Bazı  durumlarda negatif  filmlerde  serigrafi baskıda kullanılmaktadır. Negatif filmler genellikle "direkt" veya "kontak" kopya yoluyla elde edilen "fotoğraf plâkaları" ve  "filmler" den  ibarettir. Elle yapılan negatiflere çok az rastlanır. Zira bu çeşit negatifler yerine, pozitifleri tercih edilmelidir.

Tramlı  negatifler: Bu  filmler  direkt  olarak  reprodüksiyon da  agrandizör  kullanılarak tramlanır.  

Pozitif Filmler 

Orijinaldeki siyah olan yerler film üzerinde tam siyah, beyaz olan yerler ise tam şeffaf olan filmlerdir.  Pozitif filmlerden "iş" olan kısımların çok iyi şekilde kapalı, diğer kısımların 

da tamamen cam gibi şeffaf olması istenir. Pozitif kopya için daima pozitif filmler kullanılır.

Tramlı Pozitifler: Bu filmler kopya için gerekli olan keskin sınırlı ve iyi kapatılmış noktalara sahip olan filmlerdir. Bunun yanı sıra noktaları  iyi kapatılmamış filmler de vardır. Bu çeşit filmleri mikroskop ile incelediğimizde noktalar kalemle yapılmış gibidir.  

Filmde Bulunması Gereken Özellikler  

*  Siyah kısımlar gerekli yoğunlukta olmalı  (çok  kuvvetli bir ışığı  geçirmeyecek ölçüde) olmalı. 

*  Filmin saydam kısımları tam bir cam berraklığında olmalı. 

*  Orijinaldeki  çizgi  ve  zeminler  aynı  ölçülerde  kalmalı ve  çok  net  olmalı. Orijinaldeki koyu çizgiler film negatif olduğu için saydamdır.

*  Rutubetli  ve  tozlu  ortamlarda  hazırlanmış  filmler siyah zemin  içinde  küçük beyaz lekeler oluşur. Bu durum önlenmeli veya film kullanılmamalıdır. 

*  Film  üzerinde  el  izi  veya  toz  bulunmamalıdır.  Eller yağlı  olduğu  için  film yağlanır bu kısımlarda ışık geçirgenliği azalabilir.  

Film Uygulamaları 

Elle Kesim Filmler 

Plastik  saydam bir  tabaka üzerine geçici olarak tutkallanmış bir  filmdir. Film  sert ve düz  bir  yüzey üzerine  konulur.  İstenilen  şekilde  maket bıçağı  yardımı ile  kesilir.  Oyulan kısımlar sıyrılarak hazırlanan film kalıbın dış  tarafına yapıştırılır, kurutulur. Taşıyıcı plastik tabaka sıyrılarak çıkartılır.  Kalıp  üzerinde,  maket bıçağı  ile kesip şekil  verdiğimiz kısım kalır. Bu kısım ışık geçirmez. Işık geçirmediği için de  film olarak kullanılabilir.  

Dikkat edilmesi gereken kısım, taşıyıcı folyo kesim sırasında zarar görmemelidir. Aksi takdirde  taşıyıcı  folyonun ayrılması  zor  olur. Basit  baskı  denemeleri  için  veya  tire renkli işlerde kullanılabilir. 

Ütüyle Yapışan Filmler 

Doğal  ipeklerle  kullanılan  film sıcak  pres  yardımı  ile yapışır.  Film  düz  bir  yüzey üzerinde kesilmelidir. Düz ve temiz bir zemine film yayılır, kalıp üzerine konulur. İçine bir kâğıt parçası  serilir, bir ütü yardımı  ile  kâğıt üzerinde ütü dolaştırılır. Filmin  kalıp üzerine yapışması sağlanır. Soğuduktan sonra taşıyıcı tabaka çıkartılır. 

Bu  tür  uygulamalar  sanatsal  açıdan  serigrafi  tekniğini kullanan  kişiler  veya işletmelerde  daha  fazla kullanılmaktadır.  Profesyonel atölyelerde  bu  tür filmler uygulanmamaktadır. Uygulansa bile çok nadirdir. 

Pozlandırma 

Pozlandırma Şaseleri 

Işık Kaynağına Göre Pozlandırma Şaseleri 

Pozlandırma  şaseleri  (poz kutusu): Serigrafi  atölyelerinde ışığa duyarlı hale  getirilen kalıplar  negatif  veya  pozitif film  kullanılarak pozlandırma  masalarında  ışığa tutularak pozlandırılırlar.  Poz veren bu kutulara pozlandırma şasesi veya poz kutusu denir.  Pozlandırma şaseleri üstten, alttan ve yandan pozlandırmalı makinelerdir.  Alttan  pozlamalarda   ışık  kaynağı  altta, üstten pozlamalarda   ışık  kaynağı  üsttedir. Ayrıca çok büyük kalıpların pozlandırılabilmesi için stüdyo cinsi yandan ışıklandırma yapan makineler de vardır. Bu makineler çok büyük kalıpların pozlandırılmasında kullanılır. Örnek olarak 150x200 cm olan kalıplar gibi.

Alttan Pozlandırmalı Makineler 

Teknik özellikleri: 

*  Bilgisayar kontrollü 9 kanallı programlama 

*  Çabuk vakum yapmak için tek parça lastik ve kuru  vakum pompası 

*  Kolay açılır - kapanır gazlı amortisörlü kapak 

*  Ayarlanabilir ışık gücü

*  Metal  halojen  lambaların dışarıya  verdiği  kötü  etkileri engelleyen  metal kontrüksiyon

*  Kristal Cam           

*  Işık gücü 5000 watt metal halojen lamba

Yandan Işık Veren Makine (Stüdyo Tipi) 

Teknik özellikleri: 

* Dik  pozlama  şaseleri  çok  büyük  çerçeve  boyutlarına rağmen  tek  bir  kişi tarafından  kolaylıkla  kullanılabilen ve yerden  tasarruf  sağlayan  yenilikçi sistemlerdir.  

* Işık gücü fazladır (8000W – 5000W UV.metal halojen lamba kullanmaktadır.)

* Daha büyük kalıplar çekebilir. 4000 X 2500 mm , 3050 X 2000 cm , 2500 X 1800 cm  kalıpları çekebilme özelliği vardır.

Işık Cinsine Göre Pozlandırma Şaseleri

*  Akkor  flamanlı  lambalar:  Evimizde  kullandığımız lambalardır.  Çok  ince tungsten telinin (flaman)  elektrik akımı ile kızıp akkor hale gelmesi sonucunda çıkarmış olduğu ışıktır. Bazı  lambaların içi beyaza boyanmıştır,  bu lambalara da opal (süt beyazı) denilmektedir.

*  Flüoresan  lambalar:  Çok  yaygın  olarak kullanılmaktadır.  Beyaz  boya  ile kaplanmış cam  tüp içinde cıva buharı, elektrik akımının meydana getirdiği  ışık 

oluşturan lambaya denir. Ayrıca gün ışığı renginde olanlarda vardır.

*  Ültraviyole  lambalar:  Mor  ışık  veren  bu  lambalar fotopolimer  kalıpların pozlandırılması  için  kullanılır flüoresan  lamba  biçiminde  veya  tüp  biçiminde yapılırlar. Metal  halojen  lamba  olarak  ta  adlandırılırlar.Bu  ışık kaynağı  göze zararlı  olduğu  için  yukarıdan  ve  yandan poz veren  ışıklı  masalarda  koruma perdesi vardır.  

*  Halojen  lambalar (İyot  kuarzt  lamba):Bu  lambalarda yüksek  ısıya  dayanıklı kuarzt cam tüpleri kullanılmıştır. Cam tüp içinde tungsten telinin elektrik akımı ile akkor haline gelmesi ışığı meydana getirmektedir. 500–1000 t gücü vardır.  

Kalıbın Pozlandırılması 

Pozlandırma  sürelerini  tespit  edebilmek  için  kullanılan lamba  özelliklerini,  pozlandırma mesafesini ve kullanılan  emülsiyonun özelliklerini bilmeniz gerekir.  İdeal poz süresi bulabilmek için testler yapılması gerekmektedir.  

Pozlama  süresinin  uzunluğu  ışık  kaynağına,  emülsiyonun kalınlığına,  ipeğin numarasına, pozitif filmin arka bölümünün transparanlığına bağlıdır.  Kalıp pozlandırırken en yüksek kalıp performansı için doğru pozlama çok önemlidir. Yetersiz pozlama zayıf kalıba ve düşük dayanıklılığa neden olacaktır. 

*  Pozlandırma  şasesinin  üst  camı  ispirtolu  veya  astrolon temizleyicisi  ile temizlenir. Filmin cam üzerine konulur. Kenarları şeffaf bant ile cam sabitlenir.

* Pozlandırılacak kalıp filmin üzerine ortalayacak biçimde konur.

*  Kalıp  ve  film  ortalandıktan  sonra  pozlandırma  şasesinin  kapağı  kapatılır.  Kapak kilidi kilitlenir ve vakum düğmesine basılır. 

*  Kalıp  için  daha  önceden  belirlenmiş  olan  poz  süresi  belli  ise  pozlandırma makinesini düğmesine basılarak poz verilir.

BANYO VE RÖTUŞ 

Kalıbın Yıkanması 

Pozlandırılması bitmiş kalıp küvete konularak kalıbın açılması sağlanır.

Kalıp  açılması:  Emülsiyon  özelliğinden  dolayı  poz  gören yerlerdeki  emülsiyonlar tamamen sertleşmektedir. Poz görmeyen yerler yani film üzerindeki siyah olan yerlerden ışık aşağıya geçmez.  Kalıbın bu kısımları  ışık görmez. Işık görmeyen yerler  ise yumuşak kalır. Yıkama sırasında yumuşak yerlerdeki emülsiyon su tutulduğunda çıkar.  

Tazyiksiz Suyla Yıkama 

Bu  yöntemde  poz  görmüş  kalıp  küvete  konularak  horum ile  su  tutulur.  Tutulan  su sayesinde kalıbın açılması sağlanır. 

Tazyikli Suyla Yıkama 

Poz görmüş kalıp küvete konur. Tazyikli su sıkma aleti  ile tazyikli su sıkılarak kalıpaçılır. Burada  dikkat  edilecek konu  kalıbın  iyi  poz  görmüş  olmasıdır. Aksi  takdirde kalıp üzerindeki emülsiyonu çıkartır.

Işıklı Dikey Küvette Yıkama 

Burada arka planda flüoresan  ışıklandırma vardır. Bu ışıklandırma kalıp üzerindeki iş olan yerlerdeki emülsiyonun açılıp açılmadığını kolay görmeye yarar. Genellikle profesyonel atölyelerde bulunur. İşi kolaylaştırır.

Kalıbın Kurutulması 

El ile kurutma 

Fön  makinesi  30  –  40  cm  uzaklıktan  tutularak  şablonun kuruması  sağlanır. Emülsiyonlu  kalıp  kurutmadan  farkı, bu işlemin  ışıklı  ortamda  yapılabilmesidir.   Çünkü kalıp pozlanmış  ve  açma işlemi  yapılmıştır,  artık  kalıbın  ışıkta bozulması  söz  konusu değildir.  

Kurutma Dolabında Kurutma 

Yıkanmış kalıp çabuk kuruması için kurutma dolabına dik olarak konmalıdır. 15 ile 20 

dakika 30 – 40 derecede tutulması gerekir.  

Kalıbın  kuruyup  kurumadığını  anlayabilmek  için  kalıbın  kenarına  dokunulur. Kalıp 

eğer  kurumadı  ise  biraz  daha  bekletilir.  Kalıbın  kuruyup  kurumadığı  dokunmadan  da 

anlaşılabilir.  Kalıp  ışığa  doğru  yatay  olarak  tutulur.  Kalıp  parlaksa  kurumamış  demektir. 

Kalıp matsa kurumuş demektir.

Makine ile Kurutma

Şablon Kontrolü ve Rötuş 

Görüntü Kontrolü 

Kurutulmuş kalıp düzgün poz görmüş mü, emülsiyonlar istenilen biçimde açılmış mı görüntü orijinaldeki gibi mi diye gözle kontrol  edilir. Eğer gözle bakıldığında  şüphe edilen bir durum varsa lüp (büyüteç)  yardımı  ile daha detaylı olarak bakılır. Eğer emülsiyonda bir hata görülmüşse kalıp yeniden  bütün  yapılan işlemler tekrar  edilir.  Kalıp emülsiyondan temizlenir,  emülsiyon  sürülür, kurutulur, pozlandırılır, açılır,  tekrar kurutulur. Bu işlemleri tekrar yapılmaması için de yapılan her aşama titizlikle yapılmalı ve hata yapmamalıdır.  

Rötuş 

Kalıbın iş  olmayan  yani  görüntü  olmayan  yerlerinde  veya kenarında  istenmeyen emülsiyon  açıkları  varsa  bu  hata rötuş işlemi  ile giderilebilir. Rötuş işlemleri  kesinlikle iş olan yerlere yapılmamalıdır. Aksi  takdirde bu kısımlar emülsiyon  ile kapanacağı  için baskı sırasında çıkmayacaktır.  

Fırça ile Rötuş Yapmak

Kalıp  üzerinde  oluşan  hatalar eğer işin  içinde  değil, dışında  bir  yerde  ise fırça  ile müdahale  etme  şansımız vardır.  Kalıba  sürdüğümüz emülsiyon  bir fırça  yardımı  ile 

kapatılmak  istenilen  yerlere  dikkatli bir  şekilde sürülür.Sürme işlemi bittikten  sonra kalıp kurutulmaya bırakılır.  Kurutmadan  sonra  gün  ışığında veya pozlandırma  makinesinde pozlanması sağlanır. Amaç sürülen emülsiyonunda sertleşmesidir.

Ispatula ile Rötuş Yapmak 

Kalıp kenarlarındaki iş olmayan yerlerin emülsiyon ile kapatılması gerekmektedir. Bu yerler ıspatula ile emülsiyon alınarak kenarlara sürülür. Kalıp kurutulur ve pozlandırılır.

Sızdırmazlık 

Baskı sırasında  kullanılan  mürekkebin  çerçeve  kenarından aşağıya iş  olan  yere geçmesini önlemek için veya ipek ile çerçeve arasına mürekkebin girmesini önlemek için bu bölgenin kapatılması veya sızdırmazlık sağlanmalıdır.  

Bantlama Yöntemi ile Sızdırmazlık  

Sızdırmazlık  sağlamak  için  ambalaj  bandı  çerçeve  iç kenarına  düzgün  bir  biçimde yapıştırılır. Bu işlem mürekkebin  çerçeve  arasına  girmesini önler  ve  kalıbın mürekkepten temizlenmesini kolaylaştırır. 

Vernikleme Yöntemi ile Sızdırmazlık 

Amaç burada da aynıdır. Mürekkebin kalıp kenarına girmesini önlemektir. Kullanılan malzeme  verniktir. Vernik ıspatula  veya  ragle  yardımı ile kalıbın iş  olmayan yerlerine  ve kenarlarına sürülür. Vernikle yapılan sızdırmazlıkta baskı bitiminde verniğin kalıp üzerinden temizlenmesi zordur. Eğer kalıp  ipeği bir sefer kullanılacaksa bu yöntem  tercih edilmelidir.

Kalıp  kenarına  çok  büyük  bir  mukavemet  sağladığı  için baskı  adeti  fazladır.Kalıba mukavemet verir.

Şablon Yapımında Karşılaşılan Sorunlar ve Çözümleri 

Sorun: İmaj ortaya hiç çıkmıyor.

  

Çözüm: 

•  Kaza  ile  ışığa maruz  kalma:  Emülsiyonun  ve  emülsiyon  çekilmiş  kalıbın  her 

hangi bir ışık kaynağına veya gün ışığına maruz kalmadığını kontrol edin. 

•  Kalıp  yüksek  ısıda  kurutuldu:  Kalıbı eşit  ısıda  40o

C  altında  kurutun. Sıcak noktalardan kaçının. 

•  Hassaslaştırılmış  emülsiyonun  veya  emülsiyon  çekilmiş  kalıbın  maksimum depolama ömrü geçmiş olabilir.  

•  Pozitif filmin örtücülüğünü kontrol edin. 

Sorun: Sadece imajın bir bölümü ortaya çıkıyor. 

Çözüm: 

•  Kalıp  üzerinde eşit  olmayan  emülsiyon  katı:  Kalıbın  gerginliğine  ve 

emülsiyonun çekme küreğinin hasar görmüş olmamasına dikkat edin. 

•  Pozitifler farklı şeffaflıktaki filmlerden oluşmakta: İmaj alanı için aynı film tipi 

kullanın. 

•  İmajın  detay  anlarında  uygulanan  pozlama  süresi  çok  yüksek:    Renkli  ipek 

kullanın veya pozlama süresini azaltın. 

•  Eşit  olmayan  temas:    Film  ve  kalıp  arasındaki  temas  için  vakum  çerçevesini 

kontrol edin. 

Sorun: Kalıbın belirgin açık alanları baskı yapmıyor. 

Çözüm: 

•  Yetersiz yıkama: Kalıptaki fazla suyu kaldırın. 

Sorun: İmajda yüksek testere ağzı biçimi var.  

Çözüm:  

•  Kalıp  yüksek  su  basıncına  maruz  kalmış:  Kalıbı  önce  ıslatın  ve  hafif  sprey kullanın. 

•  Işık kırılması:  Renkli ipek kullanın. 

•  Yetersiz temas: Film ve kalıp arasında eşit temas olduğuna dikkat edin.

•  İpeğe yetersiz emülsiyon çekilmesi: Emülsiyon çekilmesine dikkat edin 

•  Yetersiz pozlama: Poz süresini artırın.

Sorun: Hava kabarcığı lekeler.

Çözüm: 

•  Kalıp  yanlış  hazırlanmış:  Tavsiye  edilen  hazırlama  kimyasalını  kullanarak 

yağlardan arındırın. 

•  Çekilmiş  emülsiyon  üzerinde  leke: Emülsiyon  çekme  küreğinin  ucunun  temiz 

olmasına dikkat edin. Küreğin ağzının düzgün olduğuna emin olun. 

•  Çevresel kirlenme: İş alanının temiz olduğuna emin olun ve toz kirlenmesini en 

aza indirin. 

Sorun: Kalıpta deliklerin olması  

Çözüm: 

•  Pozlama sırasında camın veya filmin kirli olması: Pozlandırma şasesinin camını temizleyin. 

•  Hızlı  emülsiyon çekme:  İpek gözeneklerinin hava yapmadan dolmasına  imkân vermek için emülsiyonu daha yavaş çekin. 

•  Yetersiz pozlama: Zayıf kalıptan kaçınmak için pozlama süresini artırın.

İpek Baskı - Şablon Baskı - Elek Baskı diye de anılan serigrafi, tekstil sanayiinde, grafik sanatlarda ve baskı resim çalışmalarında yaygın olarak kullanılan bir baskı teknigidir. Bu teknikte; metal ya da ahşap çerçeveye gerilmiş ipek, plastik veya metal dokumadan oluşan elek şeklindeki kalıp üzerinde baskı yapılacak yerler açık bırakılıp diger yerler maskeleme, boyama ya da fotomekanik yöntemlerle kapatılır. Sonra bu elegin içine konulan baskı boyası (mürekkep) , bir sıyırıcı (rakle) ile sıyrılarak açık kalan yerlerden kagıt, cam, kumaş, vb. malzemeler üzerine geçirilir.

Çok eskiden Çin ve Japonya’ da görülen elek baskı, insan saçından yapılmış dokumalara kagıttan kesilmiş motifler yapıştırılarak elde edilen kalıla yapılıyordu. Bu düşünceden hareketle sonraları çok ince ipekten dokunmuş elekler yapıldı. 19. yüzyıl sonlarında Amerika Birleşik Devletleri’ nde “Silk- Screen Process” adıyla kullanıldı. 1920’ den sonra da Avrupa’ da yaygınlaştı. Daha sonraları gelişerek özellikle ofset ve tiponun uygulanamadıgı malzemeler ( tahta, cam, v.b.) üzerine de uygulanır hale geldi. Bugün ise tekstil sanayii dışında özellikle az sayıda baskılar için olanaklar sınırlı olsa bile kolaylıkla uygulanabilen bir tekniktir.

Serigrafi Baskı Gereçleri

Grafik sanatlarda ve baskı resim çalışmalarında sıkça kullanılan serigrafi teknigi için gerekli olan araç- gereçleritanımanın, uygulamadaki sorunları en aza indirmek açısından önemi büyüktür.

Gazeler (Elek dokumalar): Konuşma dilinde genellikle “ipek” olarak isimlendirilen gazeleri üç grupta incelemek mümkündür.

1- İpek dokuma: Tabii ipegin en iyi kalitesinden yapılır. Emilsiyonu daha kolay tutar. Esnektir. Çok fazla germe olanagı oldugundan küçük ve orta boy baskılarda sıkça kullanılır.

2- Sentetik dokuma: Plastik maddeden yapılan bu dokumanın mürekkep geçirgenligi fazladır ve kimyasal maddelere karşı çok dayanıklıdır. Uzun süre kullanılabilir. Emilsiyon kolay temizlenir. Sentetik dokumalar: Polyester (Terylen, Perlon) ve Polyamid (Naylon, Perlon) olarak ikiye ayrılır. Polyamid’ lerin esnekligi fazladır, dayanıklıdır, agır şartlarda kullanılabilir. Dogru olarak gerilmiş naylon dokumalarla en kesin kenar çizgileri bile elde edilebilir.

3- Metal dokuma: Broz ve paslanmaz çelik tellerden dokunur. Esnekligi çok azdır. Çabuk gevşer, kolay bükülür ve kırılır. Trikromi baskıya çok uygundur.

Dokumalardaki iplik kalınlıgı ve iplik sayısı mürekkep geçirgenligi açısından önemlidir. İplik sayısı, cm2’ deki ipligi belirtir. İplik kalınlıgı ise dokumanın kuvvetini belirler. İnce (Small), orta kalın (Medium), kalın (Thick) ve Çok Kalın (Heavy Duty) olmak üzere uluslararası standartlara uygun dört ayrı iplik kalınlıgı vardır.Dokuma ipliklerinin kalınlıgı arttıkça ilmekler arasındaki açıklık ve boş elek yüzeyi azalır. Genellikle elek dokumalar, baskısı yapılacak işe uygun iplik sayısına göre seçilir. Örnegin, tramlı bir resim için 180- 200’ lükdokuma, ince yazılı bir baskı için 130- 140’ lık bir dokuma, testil üzerine baskı yapılacagında ise 40- 50’ lik bir dokuma seçilmelidir.

Çerçeveler

Dokumalar, ahşap ya da metal bir çerçeveye gerildikten sonra kullanılabilir. Ahşap çerçeve, nem,sıcaklık ve ipek germelerinde deforme olmasına karşın en çok kullanılan çerçevedir. Hafiftir, hazırlanması kolay ve ekonomikir.

Genellikle çam tahtasından olanlar tercih edilir. Çerçeve kalınlıgı, elegin büyüklügüne göre 5x5 cm veya 8x8 cm olabilir. Nem ve ısıdan fazla etkilenmemesi için çerçevenin önceden boyanmasında yarar vardır.

Metal çerçeveler, 40x40x2 mmboyutlarındaki alüminyum ya da galvanizli demir borulardan yapılır. Eger çerçeve paslanırsa dokuma zarar görür. Metal çerçevelerde dokumanın iyi yapışması için çok düzgün olan yüzeyin pürüzlendirilmesi gerekir.

Rakleler (Sıyırıcılar)

Rakle, elek üzerindeki boyanın şablon deliklerden baskı yapılacak yüzeye geçmesini saglayan sıyırıcıdır. Rakleler, degişik profillerde kesilmiş kauçuklardır. Agaç, çam ve çelik olanları da vardır. Kauçuk ve lastik rakleler, tahta veya alüminyum tutuculara takılarak kullanılır. Baskı yapılacak malzemenin cinsine, şekline, kullanılan mürekkebe,mürekkebin yüzeye yayılma derecesine ve baskı motifinin özelligine göre rakle seçilmelidir. Kalın bir mürekkep tabakası isteniyorsa köşeleri yuvarlaılmış rakle kullanılmalıdır. Fakat fazla mürekkep, baskı kenarlarını bozabilir. Kagıt, karton ve benzeri malzeme üzerine yazı veya tramlı bir resim basılacaksa köşeleri dik açılı olan rakle tercih edilmelidir. Boyayı çok fazla emen tekstil türü malzemeler için ucu tamamen yuvarlatılmış rakleler kullanılır. Cam, metal ve seramik gibi yüzeyler ya da silindirik malzemeler üzerine

Şablon Hazırlama Gereçleri

Elekte mürekkebin geçmesi istenen yerler boş bırakılıp diger yerlerin bazı maddelerle kapatılması gerekir. Bu işlem ya elle hazırlanmış ve ipege yapıştırılmış şablonlarla ya da fotomekanik kopyalama yönteminde kullanılan ışıga hassas şablon emülsiyonlarıyla yapılır.

Emülsiyon, 1/10 oranında “hassaslaştırıcı” ile iyice karıştırıldıktan ve mümkünse bir süre bekletildikten (30-40 dakika) sonra ipege sürülmelidir. Hassaslandırıcı karışmış emülsiyon, uygun şartlarda bir hafta kadar saklanabilir. Kurumamış emülsiyon ışıktan etkilenmez.

Emülsiyon sürülmüş ve pozlanmış ipekte sonradan kullanılmak için kapatılması gereken yerler ve çerçeve kenarlarındaki boşluklar için şablon kapatıcılar da bulunmaktadır. Suda çözülebilen bu kapatıcılar, gerektigi zaman kolayca sökülebilir.

Serigrafi Baskı Mürekkepleri

Serigrafi baskılar için her türlü boya kullanılabilir. Önemli olan baskı yapılacak yüzeye ve baskı konusuna uygun boyayı seçmektir. Ayrıca bu boyanın ipek dokusuna ve rakle yapısına uygun kıvamda (incelikte) olması gerekir. Naylon dokumalar, baskı mürekkebindeki asit ve alkalilere karşı dayanıklıdır. İpek dokumalar ise alkalilere karşı hassastır.

Baskılarda iyi sonuç alabilmek için mürekkeplerin kum ve diger pisliklerden, bekletilmiş boyaların üzerinde oluşan kabuklardan arındırılmış olması gerekir. Bu nedenle baskı mürekkepleri kullanılmadan önce ince gözenekli bir tülbentten süzülmelidir. Boyadaki pislik ipegin yırtılmasına, baskıda istenmeyen izlerin oluşmasına neden olabilir.

Eger baskılarda ince boya tabakası isteniyorsa, sık dokumalı bir ipek ve inceltilmiş boya kullanılmalıdır. Buna baglı olarak rakle hareketi hafif olmalıdır. Tramlı baskılarda keskin kontur elde edebilmek için kalın mürekkep, yüzey baskılarda ise ince mürekkep kullanılmalıdır. Boyanın ipek gözeneklerini tıkamaması için uzun süre bekletilmemesi, eger zorunlu beklenilecekse mutlaka silinmesi gerekir. Elek dokuması kaba, Şablon kalınlıgı fazla ise kalın mürekkep tercih edilmelidir.

Çeşitli boya fabrikalarınca üretilen serigrafi mürekkepleri, baskı yapılacak yüzeye göre farklılıklar gösterdigi gibi, parlak ve mat olarak da ayrı özellikler taşırlar.

Örnegin DYO’ nun “Se” serisi serigrafi mürekkepleri, plastik, suni deri, pleksiglas, asetat, çıkartma kagıdı, metal, cam, kagıt ve karton üzerine uygulanabilirken; özellikle ambalaj sanayiinde çokça kullanılan polietilenüzerine önceden baskı yüzeyi hazırlanarak “Sc” serisi mürekkepler kullanılmaktadır. Polietilenlerin yüzeyi bütengaz alevi ile daglamak ya da elektrikle bombardımanlamak suretiyle baskıya hazırlanır.

Serigrafi mürekkepleri elek dokumalarına göre seçilmeli, örnegin; tekstil mürekkepleri ve parlak mürekkepler, 100’ lükten küçük dokumalarda, mat mürekkepler, trikromik mürekkepler ve plastik üzerine baskı yapılan mürekkepler 100’lükten büyük dokumalarda tercih edilmelidir.

Fabrikalar, boyalarının özelliklerini, kullanım yerlerini ve dikkat edilmesi gereken konuları açıklayan broşürler verebilirler. Ayrıca boyalar konusunda daha ayrıntılı bilgiler için boya fabrikalarının teknik servislerine başvurmakta yarar vardır.

İncelticiler, Geciktiriciler, Hızlandırıcılar

Serigrafi mürekkebinin yapışkanlıgını (viskozitesini) düşürmek için yeteri kadar inceltilmesi gerekir. Bu inceltme, mürekkebin ipek gözeneklerinden kolay geçmesini ve elegin baskı yüzeyinden kolay ayrılmasını saglar. İnceltici tiner her boya serisine göre degişebilir. Terebentin, Boya inceltmede sıkça kullanılan bir maddedir. Selülozik boyanın Selülozik inceltici ile, sentetik boyanın sentetik inceltici ile inceltilecegi unutulmamalıdır.

Geciktirici tiner, mürekkebin yüzey üzerindeki kuruma süresini geciktirir. Çogunlukla yaz aylarında kuruma süresini uzatmak için kullanılır.

Hızlandırıcı tiner, boyanın kurumasını hızlandırır. Özellikle beklemeden birkaç renk baskı yapılacaksa, boyaya yeteri kadar hızlandırıcı katılmasında yarar vardır. Bu tiner de genellikle kış aylarındaki baskılarda tercih edilir.

Temizleyiciler

Baskı sonrası ipekte kalan artık boyalar, boyanın özelligine uygun temizleyicilerle temizlenir. Temizleme işi, ipegin uzun süre kullanılabilmesi için çok titiz ve aceleye getirilmeden yapılmalıdır. Selülozik boyalar, selülozik tinerle, sentetik ya da yarı sentetik boyalar ise sentetik tiner veya terebentinle temizlenir. Sentetik boyalar için (saglık yönünden ve ekonomikligi nedeniyle) gazyagı da iyi bir temizleyicidir.

Boyaların temizlenmesi işinde; içinde ipegi yırtacak artık madde olmayan üstübü (iplik artıkları), bez ya da pamuk kullanılabilir. İpegin başka işlerde de kullanılabilmesi için baskı sonrası emülsiyondan temizlenmesi gerekir. Çeşitli firmalarca üretilen, emülsiyonu kısa sürede çözen Serisil, Akın- Past gibi isimlerle bulunabilen emülsiyon sökücüler vardır. Fakat kolay bulunması ve ekonomik olması nedeniyle en çok kullanılan emülsiyon sökücüsü çamaşır suyudur. Ayrıca emülsiyon sökmede ispirto da kullanılabilir.

Diğer Gereçler

Kalıp hazırlarken, baskı yaparken ve baskı sonrasında kullanılan bazı gereçler vardır ki, gelişmiş bir serigrafi atölyesinde buunların bulunması çalışmayı kolaylaştırır.

Serigrafi tezgahı Makinesi veya masası): Serigrafi makinesi, elek çerçevesinin baglanabildigi, ileri- geri, saga- sola kaydırma ayarlama olanagını üzerinde taşıyan, delikli masa yüzeyinin altındaki vakumla baskı kagıdını emerek tutan bir düzenektir. Serigrafi makinesinin olmadıgı bir yerde, örnegin evde yapılacak bir çalışmada kalıbı masaya baglayarak baskı yapılabilir. Bunun için kalıbın baskı anında inip kalkmasını saglayacak bir menteşeli mengene düzenegi yeterlidir.

Işıklı masa: Emülsiyon sürülmüş ipegin kalıp haline gelmesi için baskı yapılacak işin güçlü bir ışıkla ipege aktarılması, pozlanması gerekir. ozlama için, en altta ışık kaynagı, üstte ise kırılmayacak kalınlıkta bir cam bulunan sandıktan yararlanılır. Işıgın cama olan uzaklıgı üst yüzeyin köşegeninden büyük olmalıdır. Işıklı masanın iç yan yüzeyinin ışıgı yutmayan aksine yansıtan bir maddeyle (folyo, beyaz yaglıboya, beyaz bez, v.b.) kaplanmasında yarar vardır. Ayrıca bu yan yüzeylerde lambanın meydana getirdigi ısıyı dagıtacak havalandırma delikleri de bulunmalıdır.

Işık kaynagı olarak masa genişligine göre yeterli floresan lamba kullanıldıgı gibibüyük wattlı özel foto lambaları da kullanılabilir. Evde yapılan çalışmalarda flaş bile yeterlidir.

Işıklı masanın olmadıgı yerde ışık tersten verilerek pozlama yapılabilir. Şöyle ki: İpek, ışık yansıtmayan bir masaya konur. İçine baskı yapılacak kalıbın filmi yerleştirilir, filmin üstüne kalın bir cam kapatılır, yeterli uzaklıktan ışık üstten tutulur. Önceden denemelerle belirlenmiş sürede ışık verildikten sonra ipek yıkanır. Burada ışık kaynagı olarak masa lambası kullanılabildigi gibi, flaş da kullanılabilir. Bu yöntem serigrafi atölyesi olmayanların rahatlıkla kullanabilecegi bir yöntemdir.

Asetat, aydıger, tire (line) film: İpege pozlanacak olan resim, asetat ya da aydınger gibi ışık geçirgenligi olan yüzeylere önce siyah mürekkeple çizilir. Bu çizim anında aydınger biraz marullanabilir, fakat mürekkebi emmesinden dolayı rahat çalışılır. Asetat da ise yüzey yagdan arındırılmazsa sürülen mürekkep iyi yapışmaz, dökülür. Bu nedenle asetata çalışmadan önce pudra veya gomalak sürülmesinde yarar vardır.

Ayrıntılı resim veya ince yazıların kalıbı ise tire filme alınarak hazırlanabilir. Tire film çalışması için bir karanlık odanın, reprodüksiyon kamerası ya da yanlarında spotları bulunan bir agrandizörün bulunması gerekir.

İpek yıkama (banyo) ortamı ve hortum: İpekte ışık almayan emülsiyonların, ıslatılarak sonra da su püskürtülerek dökülmesi, yıkanması gerekir. Pozlama sonrası vakit kaybetmeden banyonun yapılması, bunun için de uygun bir mekan ve küvet gerekir. Şablonun oluşması için hortumla yapılacak püskürtmenin basıncı fazla olmamalıdır. Fazla basınçlı su şablonun keskinligini bozar.

Kurutma tezgahı: Çalışma ortamının dar oldugu yerlerde çok sayıdaki baskıları kurutabilmek için üst üste tel raflardan oluşmuş bir kurutma tezgahına ihtiyaç vardır. Fakat duruma göre atölyeye ip gerip çamaşır mandallarıyla da kurutma ortamı yaratılabilir.

Kurutma makinesi: İpege sürülen emülsiyonun kurutulmasında ve pozlama sonrası yıkanmış kalıbın kurutulmasında bir saç kurutma makinesinin ya da klima cihazının büyük kolaylıklar sagladıgı bilinmelidir. Fakat ısının 40 dereceyi geçmemesi gerekir. Gerek emülsiyon kurutulurken, gerek banyo sonrası ipegin aşırı sıcak ortamda kurutulması sakıncalıdır, ipek iplikleri büzülebilir, bozulabilir.

Çalışma Basamakları

Gazenin (dokumanın) çerçeveye gerilmesi: Gazelerin çerçeveye gerilmesinde degişik yöntemler kulanılmaktadır. Fakat en çok kullanılan elle germe yönteminde: Dokuma, çerçevenin bir kenarına gergin şekilde yapıştırılır ya da tel zımbayla zımbalanır. Burada ipek dokusunun birbirine parelel olmasına dikkat edilmelidir. İpek, şekilde görüldügü gibi A1’ den B1’ e geildikten sonra A2’ den C1’ e de gerilerek yapıştırılır veya zımbalanır.

A köşesinden D köşesi yönüne çarpraz olarak çekilerek tutulur ve germe işlemi B2’ den D2’ ye daha sonra da C2’ den D1’ e dogru sürdürülür ve zımbalanır. Zımbalamanın gerilme anında ipegi yırtmayacak şekilde olması gerekir. Zımba tellerinin çerçeveye dik ya da parelel degil 45 derece egiklikte olmasında yarar vardır. Dokumanın çok gergin olması elek esnekliginin kaybolmasına ve yırtılmasına, çok gevşek olması da resim ve yazıların bozuk basılmasına neden olur. İpek germe işinde mekanik araçlard a kullanılabilir, fakat hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın asıl olan dokumanın ipliklerinin birbirine paralel olması ve yeterli esneklikte gerilmesidir. İpegi çerçeveye germeden önce ya da gerdikten sonra soguk ve sıcak su (en yüksek 50 0 c) ile yıkanması, ipliklerin uzamasını, direncin azalmasını, dolayısıyla da iyi gerilmesini sağlar.

Şablonun hazırlanması: Baskı öncesinde elegin boya geçirecek kısımları açık bırakılıp diger kısımlarının kapatılması gerekir. Şablon hazırlamak için kullanılan yöntemlerden biri, önceden hazırlanan şablonun elege yapıştırılmasıdır. Bunun için bir yüzü yapışkan çıkartma kagıtları ya da maskeleme bantları kullanılabilir. Başka bir yöntemde ise şu yol takip edilir: Baskısı yapılacak resmin üzerine elek konur. Yaglı kalem (pastel, asetat kalemi, litografi kalemi) ya da yaglı boyayla ipek üzerine kopyası alınır. Çizim bittikten sonra elegin tüm yüzeyi suda eriyen kola veya arap zamkı ile kapatılır. Kuruduktan sonra yaglı kalem ve boyalar terebentinle silinir. Açılan bu yerlerden rakle ile serigrafi mürekkebi geçirilerek baskı gerçekleştirilir.

Ençok kullanılan yöntem, elegin önceden ışıga hassasbir emülsiyonla kapatılıp, sonra resim ve yazıların güçlü bir ışıkla kopya edilmesidir. Fotomekanik kalıp hazırlama da denilen bu yöntemle en küçük ayrıntıların bile şablonu hazırlanabilir. 1/ 10 oranında hassaslandırıcı karıştırılmış emülsiyon, bir rakle veya cetvel yardımıyla elege sürülür. Elekte açık yer kalmamasına dikkat edilmelidir. İpege detaylı baskılar için kopya alınırken ince emülsiyon, çok trajlı baskılar için ise kalın emülsiyon sürülmesinde yarar vardır. Fakat kalın emülsiyonun daima kalın boya tabakası geçirecegi unutulmamalıdır. 

Emülsiyon sürerken ortamın tozdan ve pislikten arındırılmış olması gerekir. İpege yapışacak tozlar, kalıbı bozar.

Emülsiyonla kaplanmış ipek, karanlık bir ortamda en fazla 300 C’ da kurutulur ve aynı gün içinde diger işlemleri yapılır. Yeni pozlaması gerçekleştirilir. Pozlama için ise asetata ve aydıngere çizilmiş resim ya da tire filme alınmış yazı, ışıklı masaya konularak üzerine ipek yerleştirilir. (Bu arada baskı anında raklenin kolay hareket edebilmesi için çerçeveye yakın yerlerde 4- 5 cm’ lik boşlukların olmasına dikkat edilmelidir. Resim ve yazıların çok kenara dayanması baskıyı güçleştirir). İpek, film üzerindeki ayarlaması bittikten sonra üst kısmından koyu renk bir örtü ile kapatılır ve üzerine cam ya da sunta gibi düz bir cisim konur, onun üzerine de ipek yüzeyinin, ışıklı masaya yani filmlere denenmiş uygun bir süre (5- 8 dakika) masadaki ışık açılarak pozlama yapılır. Sürenin normalden uzun olması, şablonun açılmamasına, kısa olması ise resim ve yazı & pozlaması biten ipek, bir küvet ya da uygun bir mekanda suyla ıslatılır, yıkanır. Çok basınçlı su püskürtmek olumsuz sonuç dogurabilir. Kalıp iki taraftanda acele etmeden bol su ile yıkanmalıdır. Yıkama anında elekte ışık alan yerlerin sertleşmiş olarak kaldıgı, ışık olmayan yerlerin ise döküldügü görülecektir.

Az yıkamadan veda ipegi dik tutarak kurutmadan dolayı şablonun açık olan yerlerinde sulu emülsiyon artıkları görülebilir. Islak ipekte kolay farkedilmeyen bu tıkanma baskı aşamasıda ortaya çıkıp çalışanı güç duruma sokabilir. O nedenle ipek yeterince yıkanmalı ve yatay durumda kurumaya bırakılmalıdır.

Kuruyan ipekte istenmeyen açıklar kalmışsa artan emülsiyonla kapatılıp, rötuş yapılabilir. Aynı ipekte birkaç kalıp birden poozlanmış ise baskı anında boya sıçramaması, temiz kalması için kullanılmayan yerlerin kagıtla maskelenmesinde yarar vardır.

Baskı işlemi: Baskı tezgahına (makinesine) ya da temiz, düz bir masaya mengene ile baglanan ipegin altına baskı yapılacak kagıt vb. malzeme, etrafında uygun boşluk bırakılarak ayarlanır, yerleştirilir. Rehber kagıt dedigimiz bu kagıt, eger çok renkli baskı yapılacaksa her renk baskının ayarlanmasında kullanılır. Bir köşesine kagıtların tam oturması için bantla bir köşebent yapılmalıdır ki bu köşebentin çok renkli baskılarda önemi daha da büyüktür.

Küçük kaplara istenilen kıvamda ve renk tonunda hazırlanan serigrafi mürekkebi çalışmanın biraz dışına dökülerek rakle ile önce kalıp gözeneklerine verilir. Sonra 45 derece egimle ve yeterli basınçla rakle çekilerek boyanın tabandaki malzeme üzerine geçmesi saglanır. Elek çerçevesinin altına 1- 2 cm’ lik bir yükseklik konulması ipegin rakle basıncı sonrasında baskı malzemesi üzerinden kolay ayrılmasını, bu malzemenin ipege yapışmasını sağlar.

Boya kıvamı, rakle açısı ve basıncı uzun deneyler sonunda en uygun biçimini kazanacaktır. Bu konuda sabırlı ve dikkatli olmanın yararı vardır.

Tüm baskı işlemi bittikten sonra elekteki fazla boya alınır ve zaman kaybetmeden ipek temizlenir. İpegin tam temizlenmiş olması, temizlik için kullanılan üstübüde boyanın görülmesinden anlaşılır. İpegin uzun süre kullanılabilmesi, boyadan çok iyi arındırılmasıyla mümkündür.

Emülsiyonun temizlenmesi: Temiz bir masa üzerine konulan ipege çamaşır suyu dökülür, bir fırça yardımıyla ovalanır. Çamaşır suyunun bütün yüzeye etki edebilmesi için bir süre gazete kagıdıyla kapatılıp bekletilmesi de mümkündür. Veya naylondan bir küvet düzenegi hazırlanıp, ipek, çamaşır suyu içine yatırılabilir. Fakat bu yöntemde çerçevede, uzun süre suda kalmaktan kaynaklanan şişmeler, bozulmalar olabilir.

Bu aşamada acele etmeden bütün emülsiyon çözülür, daha sonra basınçlı suyla yıkanarak temizlik tamamlanır. Temizleme anında dikkatli olmak, ipegi yırtmamak ve yıratmamak gerekir. Kalan emülsiyon olursa ispirto ile silinebilir.

Hatalar ve Sonuçları

- Yagdan arındırılmış ipege sürülen emülsiyon tabakası yeterince yapışmaz, boşluklar meydana getirir.

- Emülsiyon yeterince kurumadan pozlama yapılmışsa yer yer açılmalar oluşur.

- Pozlama anında ipegin yeterince negatif üzerine oturmaması ve negatifin saydamlıgının iyi olmaması (örnegin filmin bulanık olması) istenmeyen gölgeler, izler yaratır.

- Emülsiyon tabakasının çok ince olması, tozlanması, sürülen emülsiyonun veya yıkama sonrası elegin sıcakta kurutulması, banyo anında ovalanması küçük deliklerin oluşmasına neden olur.

- Emülsiyon tabakasının çok kalın olması, ipegin negatif üzerine yeterince yerleşmemesi, fazla pozlanması ve uzun süre yıkanması, resim ve yazı konturlarının bozulmasına neden olur.

- Banyo sonrası akıntı olması, kurumanın uzun sürede gerçekleşmesi, gözeneklerin tıkanmasına; emülsiyon sürülmesi ile pozlama arasında geçen sürenin uzun olması, pozlamadaki ışık kaynagının fazla sıcaklık yayması, negatifin yeterince pozlanmaması da şablonda bulanıklıklar meydana getirir.

- Baskı anında bekleme gerektiginde açık gözeneklere boya akmışsa alta geçen boya miktarı artacagından yayılma ve taşma olacaktır.

- Çerçevenin zayıf olması, mengeneye iyi baglanmaması ve ipegin çok gevşek gerilmesi baskılarda kaymalara ve bozulmalara neden olur.

Serigrafi Baskı Teknigi 

İpek Baskı - Şablon Baskı - Elek Baskı diye de anılan serigrafi, tekstil sanayiinde, grafik sanatlarda ve baskı resim çalışmalarında yaygın olarak kullanılan bir baskı teknigidir. Bu teknikte; ****l ya da ahşap çerçeveye gerilmiş ipek, plastik veya ****l dokumadan oluşan elek şeklindeki kalıp üzerinde baskı yapılacak yerler açık bırakılıp diger yerler maskeleme, boyama ya da fotomekanik yöntemlerle kapatılır. Sonra bu elegin içine konulan baskı boyası (mürekkep) , bir sıyırıcı (rakle) ile sıyrılarak açık kalan yerlerden kagıt, cam, kumaş, vb. malzemeler üzerine geçirilir.

Çok eskiden Çin ve Japonya’ da görülen elek baskı, insan saçından yapılmış dokumalara kagıttan kesilmiş motifler yapıştırılarak elde edilen kalıla yapılıyordu. Bu düşünceden hareketle sonraları çok ince ipekten dokunmuş elekler yapıldı. 19. yüzyıl sonlarında Amerika Birleşik Devletleri’ nde “Silk- Screen Process” adıyla kullanıldı. 1920’ den sonra da Avrupa’ da yaygınlaştı. Daha sonraları gelişerek özellikle ofset ve tiponun uygulanamadıgı malzemeler (tahta, cam, v.b.) üzerine de uygulanır hale geldi. Bugün ise tekstil sanayii dışında özellikle az sayıda baskılar için olanaklar sınırlı olsa bile kolaylıkla uygulanabilen bir tekniktir.

Serigrafi Baskı Gereçleri

Grafik sanatlarda ve baskı resim çalışmalarında sıkça kullanılan serigrafi teknigi için gerekli olan araç- gereçleritanımanın, uygulamadaki sorunları en aza indirmek açısından önemi büyüktür.

Gazeler (Elek dokumalar): Konuşma dilinde genellikle “ipek” olarak isimlendirilen gazeleri üç grupta incelemek mümkündür.

1- İpek dokuma: Tabii ipegin en iyi kalitesinden yapılır. Emilsiyonu daha kolay tutar. Esnektir. Çok fazla germe olanagı oldugundan küçük ve orta boy baskılarda sıkça kullanılır.

2- Sentetik dokuma: Plastik maddeden yapılan bu dokumanın mürekkep geçirgenligi fazladır ve kimyasal maddelere karşı çok dayanıklıdır. Uzun süre kullanılabilir. Emilsiyon kolay temizlenir. Sentetik dokumalar: Polyester (Terylen, Perlon) ve Polyamid (Naylon, Perlon) olarak ikiye ayrılır. Polyamid’ lerin esnekligi fazladır, dayanıklıdır, agır şartlarda kullanılabilir. Dogru olarak gerilmiş naylon dokumalarla en kesin kenar çizgileri bile elde edilebilir.

3- ****l dokuma: Broz ve paslanmaz çelik tellerden dokunur. Esnekligi çok azdır. Çabuk gevşer, kolay bükülür ve kırılır. Trikromi baskıya çok uygundur.

Dokumalardaki iplik kalınlıgı ve iplik sayısı mürekkep geçirgenligi açısından önemlidir. İplik sayısı, cm2’ deki ipligi belirtir. İplik kalınlıgı ise dokumanın kuvvetini belirler. İnce (Small), orta kalın (Medium), kalın (Thick) ve Çok Kalın (Heavy Duty) olmak üzere uluslararası standartlara uygun dört ayrı iplik kalınlıgı vardır.Dokuma ipliklerinin kalınlıgı arttıkça ilmekler arasındaki açıklık ve boş elek yüzeyi azalır. Genellikle elek dokumalar, baskısı yapılacak işe uygun iplik sayısına göre seçilir. Örnegin, tramlı bir resim için 180- 200’ lükdokuma, ince yazılı bir baskı için 130- 140’ lık bir dokuma, testil üzerine baskı yapılacagında ise 40- 50’ lik bir dokuma seçilmelidir.

Çerçeveler

Dokumalar, ahşap ya da ****l bir çerçeveye gerildikten sonra kullanılabilir. Ahşap çerçeve, nem,sıcaklık ve ipek germelerinde deforme olmasına karşın en çok kullanılan çerçevedir. Hafiftir, hazırlanması kolay ve ekonomikir.

Genellikle çam tahtasından olanlar tercih edilir. Çerçeve kalınlıgı, elegin büyüklügüne göre 5x5 cm veya 8x8 cm olabilir. Nem ve ısıdan fazla etkilenmemesi için çerçevenin önceden boyanmasında yarar vardır.

****l çerçeveler, 40x40x2 mmboyutlarındaki alüminyum ya da galvanizli demir borulardan yapılır. Eger çerçeve paslanırsa dokuma zarar görür. ****l çerçevelerde dokumanın iyi yapışması için çok düzgün olan yüzeyin pürüzlendirilmesi gerekir.

Rakleler (sıyırıcılar)

Rakle, elek üzerindeki boyanın şablon deliklerden baskı yapılacak yüzeye geçmesini saglayan sıyırıcıdır. Rakleler, degişik profillerde kesilmiş kauçuklardır. Agaç, çam ve çelik olanları da vardır. Kauçuk ve lastik rakleler, tahta veya alüminyum tutuculara takılarak kullanılır. Baskı yapılacak malzemenin cinsine, şekline, kullanılan mürekkebe,mürekkebin yüzeye yayılma derecesine ve baskı motifinin özelligine göre rakle seçilmelidir. Kalın bir mürekkep tabakası isteniyorsa köşeleri yuvarlaılmış rakle kullanılmalıdır. Fakat fazla mürekkep, baskı kenarlarını bozabilir. Kagıt, karton ve benzeri malzeme üzerine yazı veya tramlı bir resim basılacaksa köşeleri dik açılı olan rakle tercih edilmelidir. Boyayı çok fazla emen tekstil türü malzemeler için ucu tamamen yuvarlatılmış rakleler kullanılır. Cam, ****l ve seramik gibi yüzeyler ya da silindirik malzemeler üze

Şablon Hazırlama Gereçleri

Elekte mürekkebin geçmesi istenen yerler boş bırakılıp diger yerlerin bazı maddelerle kapatılması gerekir. Bu işlem ya elle hazırlanmış ve ipege yapıştırılmış şablonlarla ya da fotomekanik kopyalama yönteminde kullanılan ışıga hassas şablon emülsiyonlarıyla yapılır.

Emülsiyon, 1/10 oranında “hassaslaştırıcı” ile iyice karıştırıldıktan ve mümkünse bir süre bekletildikten (30-40 dakika) sonra ipege sürülmelidir. Hassaslandırıcı karışmış emülsiyon, uygun şartlarda bir hafta kadar saklanabilir. Kurumamış emülsiyon ışıktan etkilenmez.

Emülsiyon sürülmüş ve pozlanmış ipekte sonradan kullanılmak için kapatılması gereken yerler ve çerçeve kenarlarındaki boşluklar için şablon kapatıcılar da bulunmaktadır. Suda çözülebilen bu kapatıcılar, gerektigi zaman kolayca sökülebilir.

Serigrafi Baskı Mürekkepleri

Serigrafi baskılar için her türlü boya kullanılabilir. Önemli olan baskı yapılacak yüzeye ve baskı konusuna uygun boyayı seçmektir. Ayrıca bu boyanın ipek dokusuna ve rakle yapısına uygun kıvamda (incelikte) olması gerekir. Naylon dokumalar, baskı mürekkebindeki asit ve alkalilere karşı dayanıklıdır. İpek dokumalar ise alkalilere karşı hassastır.

Baskılarda iyi sonuç alabilmek için mürekkeplerin kum ve diger pisliklerden, bekletilmiş boyaların üzerinde oluşan kabuklardan arındırılmış olması gerekir. Bu nedenle baskı mürekkepleri kullanılmadan önce ince gözenekli bir tülbentten süzülmelidir. Boyadaki pislik ipegin yırtılmasına, baskıda istenmeyen izlerin oluşmasına neden olabilir.

Eger baskılarda ince boya tabakası isteniyorsa, sık dokumalı bir ipek ve inceltilmiş boya kullanılmalıdır. Buna baglı olarak rakle hareketi hafif olmalıdır. Tramlı baskılarda keskin kontur elde edebilmek için kalın mürekkep, yüzey baskılarda ise ince mürekkep kullanılmalıdır. Boyanın ipek gözeneklerini tıkamaması için uzun süre bekletilmemesi, eger zorunlu beklenilecekse mutlaka silinmesi gerekir. Elek dokuması kaba, Şablon kalınlıgı fazla ise kalın mürekkep tercih edilmelidir.

Çeşitli boya fabrikalarınca üretilen serigrafi mürekkepleri, baskı yapılacak yüzeye göre farklılıklar gösterdigi gibi, parlak ve mat olarak da ayrı özellikler taşırlar.

Örnegin DYO’ nun “Se” serisi serigrafi mürekkepleri, plastik, suni deri, pleksiglas, asetat, çıkartma kagıdı, ****l, cam, kagıt ve karton üzerine uygulanabilirken; özellikle ambalaj sanayiinde çokça kullanılan polietilenüzerine önceden baskı yüzeyi hazırlanarak “Sc” serisi mürekkepler kullanılmaktadır. Polietilenlerin yüzeyi bütengaz alevi ile daglamak ya da elektrikle bombardımanlamak suretiyle baskıya hazırlanır.

Serigrafi mürekkepleri elek dokumalarına göre seçilmeli, örnegin; tekstil mürekkepleri ve parlak mürekkepler, 100’ lükten küçük dokumalarda, mat mürekkepler, trikromik mürekkepler ve plastik üzerine baskı yapılan mürekkepler 100’lükten büyük dokumalarda tercih edilmelidir.

Fabrikalar, boyalarının özelliklerini, kullanım yerlerini ve dikkat edilmesi gereken konuları açıklayan broşürler verebilirler. Ayrıca boyalar konusunda daha ayrıntılı bilgiler için boya fabrikalarının teknik servislerine başvurmakta yarar vardır.

İncelticiler, Geciktiriciler, Hızlandırıcılar

Serigrafi mürekkebinin yapışkanlıgını (viskozitesini) düşürmek için yeteri kadar inceltilmesi gerekir. Bu inceltme, mürekkebin ipek gözeneklerinden kolay geçmesini ve elegin baskı yüzeyinden kolay ayrılmasını saglar. İnceltici tiner her boya serisine göre degişebilir. Terebentin, Boya inceltmede sıkça kullanılan bir maddedir. Selülozik boyanın Selülozik inceltici ile, sentetik boyanın sentetik inceltici ile inceltilecegi unutulmamalıdır.

Geciktirici tiner, mürekkebin yüzey üzerindeki kuruma süresini geciktirir. Çogunlukla yaz aylarında kuruma süresini uzatmak için kullanılır.

Hızlandırıcı tiner, boyanın kurumasını hızlandırır. Özellikle beklemeden birkaç renk baskı yapılacaksa, boyaya yeteri kadar hızlandırıcı katılmasında yarar vardır. Bu tiner de genellikle kış aylarındaki baskılarda tercih edilir.

Temizleyiciler

Baskı sonrası ipekte kalan artık boyalar, boyanın özelliğine uygun temizleyicilerle temizlenir. Temizleme işi, ipeğin uzun süre kullanılabilmesi için çok titiz ve aceleye getirilmeden yapılmalıdır. Selülozik boyalar, selülozik tinerle, sentetik ya da yarı sentetik boyalar ise sentetik tiner veya terebentinle temizlenir. Sentetik boyalar için (sağlık yönünden ve ekonomikligi nedeniyle) gazyağı da iyi bir temizleyicidir.

Boyaların temizlenmesi işinde; içinde ipeği yırtacak artık madde olmayan üstübü (iplik artıkları), bez ya da pamuk kullanılabilir. İpegin başka işlerde de kullanılabilmesi için baskı sonrası emülsiyondan temizlenmesi gerekir. Çeşitli firmalarca üretilen, emülsiyonu kısa sürede çözen Serisil, Akın- Past gibi isimlerle bulunabilen emülsiyon sökücüler vardır. Fakat kolay bulunması ve ekonomik olması nedeniyle en çok kullanılan emülsiyon sökücüsü çamaşır suyudur. Ayrıca emülsiyon sökmede ispirto da kullanılabilir.

Diğer Gereçler

Kalıp hazırlarken, baskı yaparken ve baskı sonrasında kullanılan bazı gereçler vardır ki, gelişmiş bir serigrafi atölyesinde buunların bulunması çalışmayı kolaylaştırır.

Serigrafi tezgahı Makinesi veya masası Serigrafi makinesi, elek çerçevesinin baglanabildigi, ileri- geri, saga- sola kaydırma ayarlama olanagını üzerinde taşıyan, delikli masa yüzeyinin altındaki vakumla baskı kagıdını emerek tutan bir düzenektir. Serigrafi makinesinin olmadıgı bir yerde, örnegin evde yapılacak bir çalışmada kalıbı masaya baglayarak baskı yapılabilir. Bunun için kalıbın baskı anında inip kalkmasını saglayacak bir menteşeli mengene düzenegi yeterlidir.

Işıklı masa: Emülsiyon sürülmüş ipegin kalıp haline gelmesi için baskı yapılacak işin güçlü bir ışıkla ipege aktarılması, pozlanması gerekir. ozlama için, en altta ışık kaynagı, üstte ise kırılmayacak kalınlıkta bir cam bulunan sandıktan yararlanılır. Işıgın cama olan uzaklıgı üst yüzeyin köşegeninden büyük olmalıdır. Işıklı masanın iç yan yüzeyinin ışıgı yutmayan aksine yansıtan bir maddeyle (folyo, beyaz yaglıboya, beyaz bez, v.b.) kaplanmasında yarar vardır. Ayrıca bu yan yüzeylerde lambanın meydana getirdigi ısıyı dagıtacak havalandırma delikleri de bulunmalıdır.

Işık kaynagı olarak masa genişligine göre yeterli floresan lamba kullanıldıgı gibibüyük wattlı özel foto lambaları da kullanılabilir. Evde yapılan çalışmalarda flaş bile yeterlidir.

Işıklı masanın olmadıgı yerde ışık tersten verilerek pozlama yapılabilir. Şöyle ki: İpek, ışık yansıtmayan bir masaya konur. İçine baskı yapılacak kalıbın filmi yerleştirilir, filmin üstüne kalın bir cam kapatılır, yeterli uzaklıktan ışık üstten tutulur. Önceden denemelerle belirlenmiş sürede ışık verildikten sonra ipek yıkanır. Burada ışık kaynagı olarak masa lambası kullanılabildigi gibi, flaş da kullanılabilir. Bu yöntem serigrafi atölyesi olmayanların rahatlıkla kullanabilecegi bir yöntemdir.

Asetat, aydıger, tire (line) film: İpege pozlanacak olan resim, asetat ya da aydınger gibi ışık geçirgenligi olan yüzeylere önce siyah mürekkeple çizilir. Bu çizim anında aydınger biraz marullanabilir, fakat mürekkebi emmesinden dolayı rahat çalışılır. Asetat da ise yüzey yagdan arındırılmazsa sürülen mürekkep iyi yapışmaz, dökülür. Bu nedenle asetata çalışmadan önce pudra veya gomalak sürülmesinde yarar vardır.

Ayrıntılı resim veya ince yazıların kalıbı ise tire filme alınarak hazırlanabilir. Tire film çalışması için bir karanlık odanın, reprodüksiyon kamerası ya da yanlarında spotları bulunan bir agrandizörün bulunması gerekir.

İpek yıkama (banyo) ortamı ve hortum: İpekte ışık almayan emülsiyonların, ıslatılarak sonra da su püskürtülerek dökülmesi, yıkanması gerekir. Pozlama sonrası vakit kaybetmeden banyonun yapılması, bunun için de uygun bir mekan ve küvet gerekir. Şablonun oluşması için hortumla yapılacak püskürtmenin basıncı fazla olmamalıdır. Fazla basınçlı su şablonun keskinliğini bozar.

Kurutma tezgahı: Çalışma ortamının dar olduğu yerlerde çok sayıdaki baskıları kurutabilmek için üst üste tel raflardan oluşmuş bir kurutma tezgahına ihtiyaç vardır. Fakat duruma göre atölyeye ip gerip çamaşır mandallarıyla da kurutma ortamı yaratılabilir.

Kurutma makinesi: İpege sürülen emülsiyonun kurutulmasında ve pozlama sonrası yıkanmış kalıbın kurutulmasında bir saç kurutma makinesinin ya da klima cihazının büyük kolaylıklar sagladıgı bilinmelidir. Fakat ısının 40 dereceyi geçmemesi gerekir. Gerek emülsiyon kurutulurken, gerek banyo sonrası ipegin aşırı sıcak ortamda kurutulması sakıncalıdır, ipek iplikleri büzülebilir, bozulabilir.

Çalışma Basamakları

Gazenin (dokumanın) çerçeveye gerilmesi: Gazelerin çerçeveye gerilmesinde degişik yöntemler kulanılmaktadır. Fakat en çok kullanılan elle germe yönteminde: Dokuma, çerçevenin bir kenarına gergin şekilde yapıştırılır ya da tel zımbayla zımbalanır. Burada ipek dokusunun birbirine parelel olmasına dikkat edilmelidir. İpek, şekilde görüldügü gibi A1’ den B1’ e geildikten sonra A2’ den C1’ e de gerilerek yapıştırılır veya zımbalanır.

A köşesinden D köşesi yönüne çarpraz olarak çekilerek tutulur ve germe işlemi B2’ den D2’ ye daha sonra da C2’ den D1’ e dogru sürdürülür ve zımbalanır. Zımbalamanın gerilme anında ipegi yırtmayacak şekilde olması gerekir. Zımba tellerinin çerçeveye dik ya da parelel degil 45 derece egiklikte olmasında yarar vardır. Dokumanın çok gergin olması elek esnekliginin kaybolmasına ve yırtılmasına, çok gevşek olması da resim ve yazıların bozuk basılmasına neden olur. İpek germe işinde mekanik araçlard a kullanılabilir, fakat hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın asıl olan dokumanın ipliklerinin birbirine paralel olması ve yeterli esneklikte gerilmesidir. İpegi çerçeveye germeden önce ya da gerdikten sonra soguk ve sıcak su (en yüksek 50 0 c) ile yıkanması, ipliklerin uzamasını, direncin azalmasını, dolayısıyla da iyi gerilmesini saglar.

Şablonun hazırlanması: Baskı öncesinde elegin boya geçirecek kısımları açık bırakılıp diger kısımlarının kapatılması gerekir. Şablon hazırlamak için kullanılan yöntemlerden biri, önceden hazırlanan şablonun elege yapıştırılmasıdır. Bunun için bir yüzü yapışkan çıkartma kagıtları ya da maskeleme bantları kullanılabilir. Başka bir yöntemde ise şu yol takip edilir: Baskısı yapılacak resmin üzerine elek konur. Yaglı kalem (pastel, asetat kalemi, litografi kalemi) ya da yaglı boyayla ipek üzerine kopyası alınır. Çizim bittikten sonra elegin tüm yüzeyi suda eriyen kola veya arap zamkı ile kapatılır. Kuruduktan sonra yaglı kalem ve boyalar terebentinle silinir. Açılan bu yerlerden rakle ile serigrafi mürekkebi geçirilerek baskı gerçekleştirilir.

Ençok kullanılan yöntem, elegin önceden ışıga hassasbir emülsiyonla kapatılıp, sonra resim ve yazıların güçlü bir ışıkla kopya edilmesidir. Fotomekanik kalıp hazırlama da denilen bu yöntemle en küçük ayrıntıların bile şablonu hazırlanabilir. 1/ 10 oranında hassaslandırıcı karıştırılmış emülsiyon, bir rakle veya cetvel yardımıyla elege sürülür. Elekte açık yer kalmamasına dikkat edilmelidir. İpeğe detaylı baskılar için kopya alınırken ince emülsiyon, çok trajlı baskılar için ise kalın emülsiyon sürülmesinde yarar vardır. Fakat kalın emülsiyonun daima kalın boya tabakası geçirecegi unutulmamalıdır. 

Emülsiyon sürerken ortamın tozdan ve pislikten arındırılmış olması gerekir. İpege yapışacak tozlar, kalıbı bozar.

Emülsiyonla kaplanmış ipek, karanlık bir ortamda en fazla 300 C’ da kurutulur ve aynı gün içinde diger işlemleri yapılır. Yeni pozlaması gerçekleştirilir. Pozlama için ise asetata ve aydıngere çizilmiş resim ya da tire filme alınmış yazı, ışıklı masaya konularak üzerine ipek yerleştirilir. (Bu arada baskı anında raklenin kolay hareket edebilmesi için çerçeveye yakın yerlerde 4- 5 cm’ lik boşlukların olmasına dikkat edilmelidir. Resim ve yazıların çok kenara dayanması baskıyı güçleştirir). İpek, film üzerindeki ayarlaması bittikten sonra üst kısmından koyu renk bir örtü ile kapatılır ve üzerine cam ya da sunta gibi düz bir cisim konur, onun üzerine de ipek yüzeyinin, ışıklı masaya yani filmlere denenmiş uygun bir süre (5- 8 dakika) masadaki ışık açılarak pozlama yapılır. Sürenin normalden uzun olması, şablonun açılmamasına, kısa olması ise resim ve yazı & pozlaması biten ipek, bir küvet ya da uygun bir mekanda suyla ıslatılır, yıkanır. Çok basınçlı su püskürtmek olumsuz sonuç dogurabilir. Kalıp iki taraftan da acele etmeden bol su ile yıkanmalıdır. Yıkama anında elekte ışık alan yerlerin sertleşmiş olarak kaldığı, ışık olmayan yerlerin ise döküldügü görülecektir.

Az yıkamadan veda ipegi dik tutarak kurutmadan dolayı şablonun açık olan yerlerinde sulu emülsiyon artıkları görülebilir. Islak ipekte kolay farkedilmeyen bu tıkanma baskı aşamasıda ortaya çıkıp çalışanı güç duruma sokabilir. O nedenle ipek yeterince yıkanmalı ve yatay durumda kurumaya bırakılmalıdır.

Kuruyan ipekte istenmeyen açıklar kalmışsa artan emülsiyonla kapatılıp, rötuş yapılabilir. Aynı ipekte birkaç kalıp birden pozlanmış ise baskı anında boya sıçramaması, temiz kalması için kullanılmayan yerlerin kağıtla maskelenmesinde yarar vardır.

Baskı işlemi: Baskı tezgahına (makinesine) ya da temiz, düz bir masaya mengene ile bağlanan ipeğin altına baskı yapılacak kagıt vb. malzeme, etrafında uygun boşluk bırakılarak ayarlanır, yerleştirilir. Rehber kağıt dedigimiz bu kağıt, eger çok renkli baskı yapılacaksa her renk baskının ayarlanmasında kullanılır. Bir köşesine kağıtların tam oturması için bantla bir köşebent yapılmalıdır ki bu köşebentin çok renkli baskılarda önemi daha da büyüktür.

Küçük kaplara istenilen kıvamda ve renk tonunda hazırlanan serigrafi mürekkebi çalışmanın biraz dışına dökülerek rakle ile önce kalıp gözeneklerine verilir. Sonra 45 derece eğimle ve yeterli basınçla rakle çekilerek boyanın tabandaki malzeme üzerine geçmesi saglanır. Elek çerçevesinin altına 1- 2 cm'lik bir yükseklik konulması ipegin rakle basıncı sonrasında baskı malzemesi üzerinden kolay ayrılmasını, bu malzemenin ipeğe yapışmasını sağlar.

Boya kıvamı, rakle açısı ve basıncı uzun deneyler sonunda en uygun biçimini kazanacaktır. Bu konuda sabırlı ve dikkatli olmanın yararı vardır.

Tüm baskı işlemi bittikten sonra elekteki fazla boya alınır ve zaman kaybetmeden ipek temizlenir. İpegin tam temizlenmiş olması, temizlik için kullanılan üstübüde boyanın görülmesinden anlaşılır. İpegin uzun süre kullanılabilmesi, boyadan çok iyi arındırılmasıyla mümkündür.

Emülsiyonun temizlenmesi: Temiz bir masa üzerine konulan ipege çamaşır suyu dökülür, bir fırça yardımıyla ovalanır. Çamaşır suyunun bütün yüzeye etki edebilmesi için bir süre gazete kagıdıyla kapatılıp bekletilmesi de mümkündür. Veya naylondan bir küvet düzenegi hazırlanıp, ipek, çamaşır suyu içine yatırılabilir. Fakat bu yöntemde çerçevede, uzun süre suda kalmaktan kaynaklanan şişmeler, bozulmalar olabilir.

Bu aşamada acele etmeden bütün emülsiyon çözülür, daha sonra basınçlı suyla yıkanarak temizlik tamamlanır. Temizleme anında dikkatli olmak, ipegi yırtmamak ve yıratmamak gerekir. Kalan emülsiyon olursa ispirto ile silinebilir.

Hatalar ve Sonuçları

- Yagdan arındırılmış ipege sürülen emülsiyon tabakası yeterince yapışmaz, boşluklar meydana getirir.

- Emülsiyon yeterince kurumadan pozlama yapılmışsa yer yer açılmalar oluşur.

- Pozlama anında ipegin yeterince negatif üzerine oturmaması ve negatifin saydamlıgının iyi olmaması (örnegin filmin bulanık olması) istenmeyen gölgeler, izler yaratır.

- Emülsiyon tabakasının çok ince olması, tozlanması, sürülen emülsiyonun veya yıkama sonrası elegin sıcakta kurutulması, banyo anında ovalanması küçük deliklerin oluşmasına neden olur.

- Emülsiyon tabakasının çok kalın olması, ipegin negatif üzerine yeterince yerleşmemesi, fazla pozlanması ve uzun süre yıkanması, resim ve yazı konturlarının bozulmasına neden olur.

- Banyo sonrası akıntı olması, kurumanın uzun sürede gerçekleşmesi, gözeneklerin tıkanmasına; emülsiyon sürülmesi ile pozlama arasında geçen sürenin uzun olması, pozlamadaki ışık kaynagının fazla sıcaklık yayması, negatifin yeterince pozlanmaması da şablonda bulanıklıklar meydana getirir.

- Baskı anında bekleme gerektiginde açık gözeneklere boya akmışsa alta geçen boya miktarı artacagından yayılma ve taşma olacaktır.

- Çerçevenin zayıf olması, mengeneye iyi baglanmaması ve ipegin çok gevşek gerilmesi baskılarda kaymalara ve bozulmalara neden olur.

Serigrafi Baskı Gereçleri

Grafik sanatlarda ve baskı resim çalışmalarında sıkça kullanılan serigrafi teknigi için gerekli olan araç- gereçleritanımanın, uygulamadaki sorunları en aza indirmek açısından önemi büyüktür.

Gazeler (Elek dokumalar): Konuşma dilinde genellikle “ipek” olarak isimlendirilen gazeleri üç grupta incelemek mümkündür.

1- İpek dokuma: Tabii ipegin en iyi kalitesinden yapılır. Emilsiyonu daha kolay tutar. Esnektir. Çok fazla germe olanagı oldugundan küçük ve orta boy baskılarda sıkça kullanılır.

2- Sentetik dokuma: Plastik maddeden yapılan bu dokumanın mürekkep geçirgenligi fazladır ve kimyasal maddelere karşı çok dayanıklıdır. Uzun süre kullanılabilir. Emilsiyon kolay temizlenir. Sentetik dokumalar: Polyester (Terylen, Perlon) ve Polyamid (Naylon, Perlon) olarak ikiye ayrılır. Polyamid’ lerin esnekligi fazladır, dayanıklıdır, agır şartlarda kullanılabilir. Dogru olarak gerilmiş naylon dokumalarla en kesin kenar çizgileri bile elde edilebilir.

3- ****l dokuma: Bronz ve paslanmaz çelik tellerden dokunur. Esnekliği çok azdır. Çabuk gevşer, kolay bükülür ve kırılır. Trikromi baskıya çok uygundur.

Dokumalardaki iplik kalınlıgı ve iplik sayısı mürekkep geçirgenligi açısından önemlidir. İplik sayısı, cm2’ deki ipligi belirtir. İplik kalınlıgı ise dokumanın kuvvetini belirler. İnce (Small), orta kalın (Medium), kalın (Thick) ve Çok Kalın (Heavy Duty) olmak üzere uluslararası standartlara uygun dört ayrı iplik kalınlıgı vardır.Dokuma ipliklerinin kalınlıgı arttıkça ilmekler arasındaki açıklık ve boş elek yüzeyi azalır. Genellikle elek dokumalar, baskısı yapılacak işe uygun iplik sayısına göre seçilir. Örnegin, tramlı bir resim için 180- 200’ lükdokuma, ince yazılı bir baskı için 130- 140’ lık bir dokuma, testil üzerine baskı yapılacagında ise 40- 50’ lik bir dokuma seçilmelidir.

Çerçeveler

Dokumalar, ahşap ya da ****l bir çerçeveye gerildikten sonra kullanılabilir. Ahşap çerçeve, nem,sıcaklık ve ipek germelerinde deforme olmasına karşın en çok kullanılan çerçevedir. Hafiftir, hazırlanması kolay ve ekonomikir.

Genellikle çam tahtasından olanlar tercih edilir. Çerçeve kalınlıgı, elegin büyüklügüne göre 5x5 cm veya 8x8 cm olabilir. Nem ve ısıdan fazla etkilenmemesi için çerçevenin önceden boyanmasında yarar vardır.

****l çerçeveler, 40x40x2 mmboyutlarındaki alüminyum ya da galvanizli demir borulardan yapılır. Eger çerçeve paslanırsa dokuma zarar görür. ****l çerçevelerde dokumanın iyi yapışması için çok düzgün olan yüzeyin pürüzlendirilmesi gerekir.

Rakleler (sıyırıcılar)

Rakle, elek üzerindeki boyanın şablon deliklerden baskı yapılacak yüzeye geçmesini saglayan sıyırıcıdır. Rakleler, değişik profillerde kesilmiş kauçuklardır. Ağaç, çam ve çelik olanları da vardır. Kauçuk ve lastik rakleler, tahta veya alüminyum tutuculara takılarak kullanılır. Baskı yapılacak malzemenin cinsine, şekline, kullanılan mürekkebe,mürekkebin yüzeye yayılma derecesine ve baskı motifinin özelliğine göre rakle seçilmelidir. Kalın bir mürekkep tabakası isteniyorsa köşeleri yuvarlaılmış rakle kullanılmalıdır. Fakat fazla mürekkep, baskı kenarlarını bozabilir. Kağıt, karton ve benzeri malzeme üzerine yazı veya tramlı bir resim basılacaksa köşeleri dik açılı olan rakle tercih edilmelidir. Boyayı çok fazla emen tekstil türü malzemeler için ucu tamamen yuvarlatılmış rakleler kullanılır. Cam, ****l ve seramik gibi yüzeyler ya da silindirik malzemeler üze

Şablon Hazırlama Gereçleri

Elekte mürekkebin geçmesi istenen yerler boş bırakılıp diger yerlerin bazı maddelerle kapatılması gerekir. Bu işlem ya elle hazırlanmış ve ipege yapıştırılmış şablonlarla ya da fotomekanik kopyalama yönteminde kullanılan ışıga hassas şablon emülsiyonlarıyla yapılır.

Emülsiyon, 1/10 oranında “hassaslaştırıcı” ile iyice karıştırıldıktan ve mümkünse bir süre bekletildikten (30-40 dakika) sonra ipege sürülmelidir. Hassaslandırıcı karışmış emülsiyon, uygun şartlarda bir hafta kadar saklanabilir. Kurumamış emülsiyon ışıktan etkilenmez.

Emülsiyon sürülmüş ve pozlanmış ipekte sonradan kullanılmak için kapatılması gereken yerler ve çerçeve kenarlarındaki boşluklar için şablon kapatıcılar da bulunmaktadır. Suda çözülebilen bu kapatıcılar, gerektigi zaman kolayca sökülebilir.

Serigrafi Baskı Mürekkepleri

Serigrafi baskılar için her türlü boya kullanılabilir. Önemli olan baskı yapılacak yüzeye ve baskı konusuna uygun boyayı seçmektir. Ayrıca bu boyanın ipek dokusuna ve rakle yapısına uygun kıvamda (incelikte) olması gerekir. Naylon dokumalar, baskı mürekkebindeki asit ve alkalilere karşı dayanıklıdır. İpek dokumalar ise alkalilere karşı hassastır.

Baskılarda iyi sonuç alabilmek için mürekkeplerin kum ve diger pisliklerden, bekletilmiş boyaların üzerinde oluşan kabuklardan arındırılmış olması gerekir. Bu nedenle baskı mürekkepleri kullanılmadan önce ince gözenekli bir tülbentten süzülmelidir. Boyadaki pislik ipeğin yırtılmasına, baskıda istenmeyen izlerin oluşmasına neden olabilir.

Eger baskılarda ince boya tabakası isteniyorsa, sık dokumalı bir ipek ve inceltilmiş boya kullanılmalıdır. Buna baglı olarak rakle hareketi hafif olmalıdır. Tramlı baskılarda keskin kontur elde edebilmek için kalın mürekkep, yüzey baskılarda ise ince mürekkep kullanılmalıdır. Boyanın ipek gözeneklerini tıkamaması için uzun süre bekletilmemesi, eger zorunlu beklenilecekse mutlaka silinmesi gerekir. Elek dokuması kaba, Şablon kalınlıgı fazla ise kalın mürekkep tercih edilmelidir.

Çeşitli boya fabrikalarınca üretilen serigrafi mürekkepleri, baskı yapılacak yüzeye göre farklılıklar gösterdigi gibi, parlak ve mat olarak da ayrı özellikler taşırlar.

Örnegin DYO’ nun “Se” serisi serigrafi mürekkepleri, plastik, suni deri, pleksiglas, asetat, çıkartma kagıdı, ****l, cam, kagıt ve karton üzerine uygulanabilirken; özellikle ambalaj sanayiinde çokça kullanılan polietilenüzerine önceden baskı yüzeyi hazırlanarak “Sc” serisi mürekkepler kullanılmaktadır. Polietilenlerin yüzeyi bütengaz alevi ile daglamak ya da elektrikle bombardımanlamak suretiyle baskıya hazırlanır.

Serigrafi mürekkepleri elek dokumalarına göre seçilmeli, örnegin; tekstil mürekkepleri ve parlak mürekkepler, 100’ lükten küçük dokumalarda, mat mürekkepler, trikromik mürekkepler ve plastik üzerine baskı yapılan mürekkepler 100’lükten büyük dokumalarda tercih edilmelidir.

Fabrikalar, boyalarının özelliklerini, kullanım yerlerini ve dikkat edilmesi gereken konuları açıklayan broşürler verebilirler. Ayrıca boyalar konusunda daha ayrıntılı bilgiler için boya fabrikalarının teknik servislerine başvurmakta yarar vardır.

İncelticiler, Geciktiriciler, Hızlandırıcılar

Serigrafi mürekkebinin yapışkanlıgını (viskozitesini) düşürmek için yeteri kadar inceltilmesi gerekir. Bu inceltme, mürekkebin ipek gözeneklerinden kolay geçmesini ve elegin baskı yüzeyinden kolay ayrılmasını saglar. İnceltici tiner her boya serisine göre degişebilir. Terebentin, Boya inceltmede sıkça kullanılan bir maddedir. Selülozik boyanın Selülozik inceltici ile, sentetik boyanın sentetik inceltici ile inceltilecegi unutulmamalıdır.

Geciktirici tiner, mürekkebin yüzey üzerindeki kuruma süresini geciktirir. Çogunlukla yaz aylarında kuruma süresini uzatmak için kullanılır.

Hızlandırıcı tiner, boyanın kurumasını hızlandırır. Özellikle beklemeden birkaç renk baskı yapılacaksa, boyaya yeteri kadar hızlandırıcı katılmasında yarar vardır. Bu tiner de genellikle kış aylarındaki baskılarda tercih edilir.

Temizleyiciler

Baskı sonrası ipekte kalan artık boyalar, boyanın özelligine uygun temizleyicilerle temizlenir. Temizleme işi, ipegin uzun süre kullanılabilmesi için çok titiz ve aceleye getirilmeden yapılmalıdır. Selülozik boyalar, selülozik tinerle, sentetik ya da yarı sentetik boyalar ise sentetik tiner veya terebentinle temizlenir. Sentetik boyalar için (saglık yönünden ve ekonomikligi nedeniyle) gazyagı da iyi bir temizleyicidir.

Boyaların temizlenmesi işinde; içinde ipegi yırtacak artık madde olmayan üstübü (iplik artıkları), bez ya da pamuk kullanılabilir. İpegin başka işlerde de kullanılabilmesi için baskı sonrası emülsiyondan temizlenmesi gerekir. Çeşitli firmalarca üretilen, emülsiyonu kısa sürede çözen Serisil, Akın- Past gibi isimlerle bulunabilen emülsiyon sökücüler vardır. Fakat kolay bulunması ve ekonomik olması nedeniyle en çok kullanılan emülsiyon sökücüsü çamaşır suyudur. Ayrıca emülsiyon sökmede ispirto da kullanılabilir.

Diger Gereçler

Kalıp hazırlarken, baskı yaparken ve baskı sonrasında kullanılan bazı gereçler vardır ki, gelişmiş bir serigrafi atölyesinde buunların bulunması çalışmayı kolaylaştırır.

Serigrafi tezgahı Makinesi veya masası): Serigrafi makinesi, elek çerçevesinin baglanabildigi, ileri- geri, saga- sola kaydırma ayarlama olanagını üzerinde taşıyan, delikli masa yüzeyinin altındaki vakumla baskı kagıdını emerek tutan bir düzenektir. Serigrafi makinesinin olmadıgı bir yerde, örnegin evde yapılacak bir çalışmada kalıbı masaya baglayarak baskı yapılabilir. Bunun için kalıbın baskı anında inip kalkmasını saglayacak bir menteşeli mengene düzenegi yeterlidir.

Işıklı masa: Emülsiyon sürülmüş ipegin kalıp haline gelmesi için baskı yapılacak işin güçlü bir ışıkla ipege aktarılması, pozlanması gerekir. ozlama için, en altta ışık kaynagı, üstte ise kırılmayacak kalınlıkta bir cam bulunan sandıktan yararlanılır. Işıgın cama olan uzaklıgı üst yüzeyin köşegeninden büyük olmalıdır. Işıklı masanın iç yan yüzeyinin ışıgı yutmayan aksine yansıtan bir maddeyle (folyo, beyaz yaglıboya, beyaz bez, v.b.) kaplanmasında yarar vardır. Ayrıca bu yan yüzeylerde lambanın meydana getirdigi ısıyı dagıtacak havalandırma delikleri de bulunmalıdır.

Işık kaynagı olarak masa genişligine göre yeterli floresan lamba kullanıldıgı gibibüyük wattlı özel foto lambaları da kullanılabilir. Evde yapılan çalışmalarda flaş bile yeterlidir.

Işıklı masanın olmadıgı yerde ışık tersten verilerek pozlama yapılabilir. Şöyle ki: İpek, ışık yansıtmayan bir masaya konur. İçine baskı yapılacak kalıbın filmi yerleştirilir, filmin üstüne kalın bir cam kapatılır, yeterli uzaklıktan ışık üstten tutulur. Önceden denemelerle belirlenmiş sürede ışık verildikten sonra ipek yıkanır. Burada ışık kaynagı olarak masa lambası kullanılabildigi gibi, flaş da kullanılabilir. Bu yöntem serigrafi atölyesi olmayanların rahatlıkla kullanabilecegi bir yöntemdir.

Asetat, aydıger, tire (line) film: İpege pozlanacak olan resim, asetat ya da aydınger gibi ışık geçirgenligi olan yüzeylere önce siyah mürekkeple çizilir. Bu çizim anında aydınger biraz marullanabilir, fakat mürekkebi emmesinden dolayı rahat çalışılır. Asetat da ise yüzey yagdan arındırılmazsa sürülen mürekkep iyi yapışmaz, dökülür. Bu nedenle asetata çalışmadan önce pudra veya gomalak sürülmesinde yarar vardır.

Ayrıntılı resim veya ince yazıların kalıbı ise tire filme alınarak hazırlanabilir. Tire film çalışması için bir karanlık odanın, reprodüksiyon kamerası ya da yanlarında spotları bulunan bir agrandizörün bulunması gerekir.

İpek yıkama (banyo) ortamı ve hortum: İpekte ışık almayan emülsiyonların, ıslatılarak sonra da su püskürtülerek dökülmesi, yıkanması gerekir. Pozlama sonrası vakit kaybetmeden banyonun yapılması, bunun için de uygun bir mekan ve küvet gerekir. Şablonun oluşması için hortumla yapılacak püskürtmenin basıncı fazla olmamalıdır. Fazla basınçlı su şablonun keskinligini bozar.

Kurutma tezgahı: Çalışma ortamının dar oldugu yerlerde çok sayıdaki baskıları kurutabilmek için üst üste tel raflardan oluşmuş bir kurutma tezgahına ihtiyaç vardır. Fakat duruma göre atölyeye ip gerip çamaşır mandallarıyla da kurutma ortamı yaratılabilir.

Kurutma makinesi: İpeğe sürülen emülsiyonun kurutulmasında ve pozlama sonrası yıkanmış kalıbın kurutulmasında bir saç kurutma makinesinin ya da klima cihazının büyük kolaylıklar sağladıgı bilinmelidir. Fakat ısının 40 dereceyi geçmemesi gerekir. Gerek emülsiyon kurutulurken, gerek banyo sonrası ipeğin aşırı sıcak ortamda kurutulması sakıncalıdır, ipek iplikleri büzülebilir, bozulabilir.

Çalışma Basamakları

Gazenin (dokumanın) çerçeveye gerilmesi: Gazelerin çerçeveye gerilmesinde degişik yöntemler kulanılmaktadır. Fakat en çok kullanılan elle germe yönteminde: Dokuma, çerçevenin bir kenarına gergin şekilde yapıştırılır ya da tel zımbayla zımbalanır. Burada ipek dokusunun birbirine parelel olmasına dikkat edilmelidir. İpek, şekilde görüldügü gibi A1’ den B1’ e geildikten sonra A2’ den C1’ e de gerilerek yapıştırılır veya zımbalanır.

A köşesinden D köşesi yönüne çarpraz olarak çekilerek tutulur ve germe işlemi B2’ den D2’ ye daha sonra da C2’ den D1’ e dogru sürdürülür ve zımbalanır. Zımbalamanın gerilme anında ipeği yırtmayacak şekilde olması gerekir. Zımba tellerinin çerçeveye dik ya da parelel degil 45 derece egiklikte olmasında yarar vardır. Dokumanın çok gergin olması elek esnekliginin kaybolmasına ve yırtılmasına, çok gevşek olması da resim ve yazıların bozuk basılmasına neden olur. İpek germe işinde mekanik araçlarda kullanılabilir, fakat hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın asıl olan dokumanın ipliklerinin birbirine paralel olması ve yeterli esneklikte gerilmesidir. İpegi çerçeveye germeden önce ya da gerdikten sonra soguk ve sıcak su (en yüksek 50 0 c) ile yıkanması, ipliklerin uzamasını, direncin azalmasını, dolayısıyla da iyi gerilmesini saglar.

Şablonun hazırlanması: Baskı öncesinde elegin boya geçirecek kısımları açık bırakılıp diger kısımlarının kapatılması gerekir. Şablon hazırlamak için kullanılan yöntemlerden biri, önceden hazırlanan şablonun elege yapıştırılmasıdır. Bunun için bir yüzü yapışkan çıkartma kagıtları ya da maskeleme bantları kullanılabilir. Başka bir yöntemde ise şu yol takip edilir: Baskısı yapılacak resmin üzerine elek konur. Yaglı kalem (pastel, asetat kalemi, litografi kalemi) ya da yaglı boyayla ipek üzerine kopyası alınır. Çizim bittikten sonra elegin tüm yüzeyi suda eriyen kola veya arap zamkı ile kapatılır. Kuruduktan sonra yaglı kalem ve boyalar terebentinle silinir. Açılan bu yerlerden rakle ile serigrafi mürekkebi geçirilerek baskı gerçekleştirilir.

Ençok kullanılan yöntem, elegin önceden ışıga hassasbir emülsiyonla kapatılıp, sonra resim ve yazıların güçlü bir ışıkla kopya edilmesidir. Fotomekanik kalıp hazırlama da denilen bu yöntemle en küçük ayrıntıların bile şablonu hazırlanabilir. 1/ 10 oranında hassaslandırıcı karıştırılmış emülsiyon, bir rakle veya cetvel yardımıyla elege sürülür. Elekte açık yer kalmamasına dikkat edilmelidir. İpege detaylı baskılar için kopya alınırken ince emülsiyon, çok trajlı baskılar için ise kalın emülsiyon sürülmesinde yarar vardır. Fakat kalın emülsiyonun daima kalın boya tabakası geçirecegi unutulmamalıdır. 

Emülsiyon sürerken ortamın tozdan ve pislikten arındırılmış olması gerekir. İpege yapışacak tozlar, kalıbı bozar.Emülsiyonla kaplanmış ipek, karanlık bir ortamda en fazla 300 C’ da kurutulur ve aynı gün içinde diger işlemleri yapılır. Yeni pozlaması gerçekleştirilir. Pozlama için ise asetata ve aydıngere çizilmiş resim ya da tire filme alınmış yazı, ışıklı masaya konularak üzerine ipek yerleştirilir. (Bu arada baskı anında raklenin kolay hareket edebilmesi için çerçeveye yakın yerlerde 4- 5 cm’ lik boşlukların olmasına dikkat edilmelidir. Resim ve yazıların çok kenara dayanması baskıyı güçleştirir). İpek, film üzerindeki ayarlaması bittikten sonra üst kısmından koyu renk bir örtü ile kapatılır ve üzerine cam ya da sunta gibi düz bir cisim konur, onun üzerine de ipek yüzeyinin, ışıklı masaya yani filmlere denenmiş uygun bir süre (5- 8 dakika) masadaki ışık açılarak pozlama yapılır. Sürenin normalden uzun olması, şablonun açılmamasına, kısa olması ise resim ve yazı & Pozlaması biten ipek, bir küvet ya da uygun bir mekanda suyla ıslatılır, yıkanır. Çok basınçlı su püskürtmek olumsuz sonuç dogurabilir. Kalıp iki taraftanda acele etmeden bol su ile yıkanmalıdır. Yıkama anında elekte ışık alan yerlerin sertleşmiş olarak kaldıgı, ışık olmayan yerlerin ise döküldügü görülecektir.

Az yıkamadan veda ipegi dik tutarak kurutmadan dolayı şablonun açık olan yerlerinde sulu emülsiyon artıkları görülebilir. Islak ipekte kolay farkedilmeyen bu tıkanma baskı aşamasıda ortaya çıkıp çalışanı güç duruma sokabilir. O nedenle ipek yeterince yıkanmalı ve yatay durumda kurumaya bırakılmalıdır.

Kuruyan ipekte istenmeyen açıklar kalmışsa artan emülsiyonla kapatılıp, rötuş yapılabilir. Aynı ipekte birkaç kalıp birden poozlanmış ise baskı anında boya sıçramaması, temiz kalması için kullanılmayan yerlerin kagıtla maskelenmesinde yarar vardır.

Baskı işlemi: Baskı tezgahına (makinesine) ya da temiz, düz bir masaya mengene ile baglanan ipegin altına baskı yapılacak kagıt vb. malzeme, etrafında uygun boşluk bırakılarak ayarlanır, yerleştirilir. Rehber kagıt dedigimiz bu kagıt, eger çok renkli baskı yapılacaksa her renk baskının ayarlanmasında kullanılır. Bir köşesine kagıtların tam oturması için bantla bir köşebent yapılmalıdır ki bu köşebentin çok renkli baskılarda önemi daha da büyüktür.

Küçük kaplara istenilen kıvamda ve renk tonunda hazırlanan serigrafi mürekkebi çalışmanın biraz dışına dökülerek rakle ile önce kalıp gözeneklerine verilir. Sonra 45 derece egimle ve yeterli basınçla rakle çekilerek boyanın tabandaki malzeme üzerine geçmesi saglanır. Elek çerçevesinin altına 1- 2 cm’ lik bir yükseklik konulması ipegin rakle basıncı sonrasında baskı malzemesi üzerinden kolay ayrılmasını, bu malzemenin ipege yapışmasını saglar.

Boya kıvamı, rakle açısı ve basıncı uzun deneyler sonunda en uygun biçimini kazanacaktır. Bu konuda sabırlı ve dikkatli olmanın yararı vardır.

Tüm baskı işlemi bittikten sonra elekteki fazla boya alınır ve zaman kaybetmeden ipek temizlenir. İpegin tam temizlenmiş olması, temizlik için kullanılan üstübüde boyanın görülmesinden anlaşılır. İpegin uzun süre kullanılabilmesi, boyadan çok iyi arındırılmasıyla mümkündür.

Emülsiyonun temizlenmesi: Temiz bir masa üzerine konulan ipege çamaşır suyu dökülür, bir fırça yardımıyla ovalanır. Çamaşır suyunun bütün yüzeye etki edebilmesi için bir süre gazete kagıdıyla kapatılıp bekletilmesi de mümkündür. Veya naylondan bir küvet düzenegi hazırlanıp, ipek, çamaşır suyu içine yatırılabilir. Fakat bu yöntemde çerçevede, uzun süre suda kalmaktan kaynaklanan şişmeler, bozulmalar olabilir.

Bu aşamada acele etmeden bütün emülsiyon çözülür, daha sonra basınçlı suyla yıkanarak temizlik tamamlanır. Temizleme anında dikkatli olmak, ipegi yırtmamak ve yıratmamak gerekir. Kalan emülsiyon olursa ispirto ile silinebilir.

Hatalar ve Sonuçları

- Yagdan arındırılmış ipege sürülen emülsiyon tabakası yeterince yapışmaz, boşluklar meydana getirir.

- Emülsiyon yeterince kurumadan pozlama yapılmışsa yer yer açılmalar oluşur.

- Pozlama anında ipegin yeterince negatif üzerine oturmaması ve negatifin saydamlıgının iyi olmaması (örnegin filmin bulanık olması) istenmeyen gölgeler, izler yaratır.

- Emülsiyon tabakasının çok ince olması, tozlanması, sürülen emülsiyonun veya yıkama sonrası elegin sıcakta kurutulması, banyo anında ovalanması küçük deliklerin oluşmasına neden olur.

- Emülsiyon tabakasının çok kalın olması, ipegin negatif üzerine yeterince yerleşmemesi, fazla pozlanması ve uzun süre yıkanması, resim ve yazı konturlarının bozulmasına neden olur.

- Banyo sonrası akıntı olması, kurumanın uzun sürede gerçekleşmesi, gözeneklerin tıkanmasına; emülsiyon sürülmesi ile pozlama arasında geçen sürenin uzun olması, pozlamadaki ışık kaynagının fazla sıcaklık yayması, negatifin yeterince pozlanmaması da şablonda bulanıklıklar meydana getirir.

- Baskı anında bekleme gerektiginde açık gözeneklere boya akmışsa alta geçen boya miktarı artacagından yayılma ve taşma olacaktır.

- Çerçevenin zayıf olması, mengeneye iyi baglanmaması ve ipegin çok gevşek gerilmesi baskılarda kaymalara ve bozulmalara neden olur.